Χείλι μου μοσκομύριστο που ως λάλαγες ανθίζαν λιθάρια και ξερόδεντρα κι αηδόνια φτερουγίζαν Γιάννης Ρίτσος 1/5/1909 1/5/2009

Από τη νοσταλγία στην Εαρινή μας Συμφωνία ή Αγγελική Κώττη
με αγάπη

Γιάννης Ρίτσος: Ένα σχεδίασμα βιογραφίας
της Αγγελικής Κώττη


Η Αγγελική Κώττη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στο πολιτιστικό τμήμα της εφημερίδας «Ριζοσπάστης» (1978-1992) και της εφημερίδας «Έθνος» (1992-σήμερα).

Άλλα βιβλία της:

Μάνος Κατράκης (επιμέλεια υλικού με τον Κώστα Κουτσαυτίκη), Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει (μυθιστόρημα). Έχει επιμεληθεί την έκδοση Μελίνα Μερκούρη (΄Ιδρυμα Μελίνα Μερκούρη) και έχει συμμετάσχει στο CD-ROM για τη Μελίνα που εξέδωσε το υπουργείο Πολιτισμού.


Έχει συνεργαστεί με τα περιοδικά «Τομές», «Διαβάζω», «Νέα Εστία», «Η Λέξη».


Είναι επιμελήτρια του αρχείου αυτογράφων έργων Γιάννη Ρίτσου, το οποίο είναι κατατεθειμένο στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.





Κόκκινο ποτάμι η οργή, φουσκώνει και ξεχειλίζει η αδικία, κόκκινο ποτάμι το αίμα των αδικοχαμένων παλικαριών κυλάει στον δρόμο. Ζήτησαν ψωμί, ένα ανθρώπινο μεροκάματο, ένα καλύτερο αύριο, πήραν μαχαίρι. Κόκκινα κύματα οι διαδηλωτές καπνεργάτες βουίζουν και σπάζουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Ο αγώνας της εργατιάς έχει ξεκινήσει. Ο φόρος της τόλμης πληρώνεται. 9 Μαΐου του 1936, ημέρα Σάββατο. Συνεχίζεται κι εντείνεται η πανεργατική απεργία. Η χωροφυλακή προσπαθεί να αναχαιτίσει τους διαδηλωτές. Τα όργανα της τάξης αρχίζουν να πυροβολούν. Χρησιμοποιούν ακόμα και πολυβόλα. Δώδεκα νεκροί και 250 τραυματίες ήταν το τίμημα της απεργίας από την αστυνομία του Μεταξά.
Ανάμεσα στο πλήθος που κινείται συνέχεια με ορμή μια φιγούρα στέκει ακίνητη. Μια γυναίκα δεν κουνά από την άκρη του δρόμου. Ντυμένη στα μαύρα, σκυφτή, με τα λευκά μαλλιά της λυμένα, τα στήθη γδαρμένα. Τι πασχίζει να κρύψει με το σώμα της, τι θέλει να προστατέψει; Ανασηκώνει για λίγο το βλέμμα. Το άψυχο κορμί ενός νέου κείται πάνω σε μία ξύλινη πόρτα. Είναι ο γιος της, ο μονάκριβός της:
Τάσος Τούσης

Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου,
πουλάκι της φτωχειάς αυλής, ανθέ της ερημιάς μου,
Πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω
και δε σαλεύεις, δε γροικάς τα που πικρά σου λέω;
...
Δε μου μιλείς κι η δόλια εγώ τον κόρφο, δες, ανοίγω
και στα βυζιά που βύζαξες τα νύχια, γιε μου, μπήγω.
...
Κορόνα μου, αντιστύλι μου, χαρά των γερατειώ μου,
ήλιε της βαρυχειμωνιάς, λιγνοκυπάρισσό μου.

Κι όσο η μάνα σπαράζει, κάποιοι πλησιάζουν, να την ανασηκώσουν, να την βοηθήσουν, να πάρουν το νεκρό εργάτη και να τον σηκώσουν στα χέρια, ψηλά, να τον κάνουν τον λαϊκό τους ήρωα, παντιέρα, αρχή της διαδήλωσής τους. Η μάνα, αρχικά αντιδρά αρνητικά. Δεν θέλει να της τον πάρουν. Αρνείται την πραγματικότητα. «Αφορίζει» το «μοιραίο»:

Κανείς μη γγίξει πάνω του, παιδί μου είναι δικό μου.
Σιωπή. σιωπή. κουράστηκε, κοιμάται το μωρό μου.

Ποιος μου το πήρε; Ποιος μπορεί να μου το πάρει εμένα;
Άσπρισαν τα χειλάκια του, τα μάτια του κλεισμένα.

Μάιος 1958: Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος βρίσκεται στο Παρίσι, μελοποιεί τον "Επιτάφιο" του Γιάννη Ρίτσου.
Του Γιώργου Μπαχά

Από το αρχείο της ΕΡΤ:http://www.ert-archives.gr/wpasV2/pu blic/c02-arch-search.aspx

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΙΤΣΗΣ στην εκπομπή «ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ» ερευνά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τον Μάιο του 1936 στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ και τις απεργιακές κινητοποιήσεις που συντάραξαν την πόλη.

"Επιτάφιος κατά Σταύρο Ξαρχάκο"
Μίκη Θεοδωράκη - Γιάννη Ρίτσου
Τραγούδι: Μαρία Σουλτάτου
Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής- Διεύθυνση: Σταύρος Ξαρχάκος
Ζωντανή Ηχογράφηση απο το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού το 2000





Πού πέταξε τ' αγόρι μου

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη ( Ντουέτο )

Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου
καρδούλα της καρδιάς μου
πουλάκι της φτωχιάς αυλής
ανθέ της ερημιάς μου.

Πού πέταξε τ' αγόρι μου
πού πήγε, πού μ' αφήνει.
Χωρίς πουλάκι το κλουβί
χωρίς νερό η κρήνη.

Πώς κλείσαν τα ματάκια σου
και δεν θωρείς που κλαίω
και δεν σαλεύεις δεν γρικάς
τα που πικρά σου λέω.








Χείλι μου μοσκομύριστο

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη ( Ντουέτο )

Μαλλιά σγουρά που πάνω τους
τα δάχτυλα περνούσα
τις νύχτες που κοιμόσουνα
και πλάι σου ξαγρυπνούσα.

Φρύδι μου γαϊτανόφρυδο
και κοντυλογραμμένο,
καμάρα που το βλέμμα μου
κούρνιαζε αναπαμένο.

Μάτια γλαρά που μέσα τους
αντίφεγγαν τα μάκρη
πρωινού ουρανού και πάσκιζα
μην τα θαμπώσει δάκρυ.

Χείλι μου μοσκομύριστο
που ως λάλαγες ανθίζαν
λιθάρια και ξερόδεντρα
κι αηδόνια φτερουγίζαν.


(Στήθεια πλατιά σαν τα στρωτά
φτερούγια της τρυγόνας
που πάνωθέ τους κόπαζε
κ' η πίκρα μου κι ο αγώνας.

Μπούτια γερά σαν πέρδικες
κλειστές στα παντελόνια
που οι κόρες τα καμάρωναν
το δείλι απ' τα μπαλκόνια.

Και γώ, μη μου βασκάνουνε,
λεβέντη μου τέτοιο άντρα,
σου κρέμαγα το φυλαχτό
με τη γαλάζια χάντρα.

Μυριόρριζο, μυριόφυλλο
κ' ευωδιαστό μου δάσο,
πώς να πιστέψω η άμοιρη
πως μπόραε να σε χάσω;)









Μέρα Μαγιού μου μίσεψες

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Άλλες ερμηνείες: Νανά Μούσχουρη

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες
μέρα Μαγιού σε χάνω
άνοιξη γιε που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω

Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης

Και μου ιστορούσες με φωνή
γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού
δεν φτάνουν τα χαλίκια

Και μου 'λεγες πως όλ' αυτά
τα ωραία θα ‘ν' δικά μας
και τώρα εσβήστης κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας








Βασίλεψες αστέρι μου

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Νανά Μούσχουρη
Άλλες ερμηνείες: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
|| Μαίρη Λίντα || Μαρία Σουλτάτου

Βασίλεψες αστέρι μου,
βασίλεψε η πλάση.
Κι ο ήλιος, κουβάρι ολόμαυρο,
το φέγγος του έχει μάσει.

Κόσμος περνά και με σκουντά,
στρατός και με πατάει
κι εμέ το μάτι ουδέ γυρνά
ουδέ σε παρατάει.

Την άχνα απ' την ανάσα σου
νιώθω στο μάγουλό μου,
αχ, κι ένα φως, μεγάλο φως
στο βάθος πλέει του δρόμου.

Τα μάτια μου σκουπίζει τα
μια φωτεινή παλάμη.
Αχ κι η λαλιά σου, γιόκα μου
στο σπλάχνο μου έχει δράμει.

Και να που ανασηκώθηκα,
το πόδι στέκει ακόμα.
Φως ιλαρό λεβέντη μου
μ' ανέβασε απ' το χώμα.

Σημαίες τώρα σε ντύσανε,
παιδί μου εσύ κοιμήσου.
Κι εγώ τραβώ στ' αδέρφια σου
και παίρνω τη φωνή σου.








Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Άλλες ερμηνείες: Νανά Μούσχουρη

Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός
κι είχες τις χάρες όλες,
όλα τα χάδια του αγεριού,
του κήπου όλες τις βιόλες.

Το πόδι ελαφροπάτητο
σαν τρυφερούλι ελάφι,
πάταγε το κατώφλι μας
κι έλαμπε σα χρυσάφι.

Νιότη απ' τη νιότη σου έπαιρνα
κι ακόμη αχνογελούσα,
τα γερατειά δεν τρόμαζα,
το θάνατο αψηφούσα.

Και τώρα πού θα κρατηθώ,
πού θα σταθώ, πού θάμπω,
που απόμεινα ξερό δεντρί
σε χιονισμένο κάμπο;

[Πώς θα γυρίσω μοναχή
στο ερμαδιακό καλύβι;
Έπεσε η νύχτα στην αυγή
και το στρατί μού κρύβει.

Ωχ, δεν ακούστηκε ποτές
και δε μπορεί να γίνει
να καίγουνται τα χείλια μου
και νάμαι μπρος στην κρήνη.]








Στο παραθύρι στεκόσουν

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη ( Ντουέτο )
Άλλες ερμηνείες: Μαρία Φαραντούρη || Νένα Βενετσάνου

Στο παραθύρι στεκόσουν
κι οι δυνατές σου οι πλάτες
φράζαν ακέρια την μπασιά
τη θάλασσα τις τράτες.

Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος
πλημμύριζε το σπίτι
κι εκεί στ' αυτί σου σπίθιζε
η γαζία τ' αποσπερίτη.

Κι ήταν το παραθύρι μας
η θύρα όλου το κόσμου
κι έβγαζε στον παράδεισο
που τ' άστρα ανθίζαν φως μου.

Κι ως στεκόσουν και κοίταζες
το λιόγερμα ν' ανάβει
σαν τιμονιέρης φάνταζες
κι η κάμαρα καράβι.

Και μες στο χλιό και γαλανό
το απόβραδο έγια λέσα
μ' αρμένιζες στη σιγαλιά
του γαλαξία μέσα.

Και το καράβι βούλιαξε
κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό
πλανιέμαι τώρα μόνη.








Να'χα τ'αθάνατο νερό

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Να'χα τ'αθάνατο νερό
ψυχή καινούργια να 'χα
να σού'δινα να ξύπναγες
για μια στιγμή μονάχα

Να δεις, να πεις, να το χαρείς
ακέραιο τ'όνειρό σου
να στέκεται ολοζώντανο
κοντά σου, στο πλευρό σου

Βροντάνε στράτες κι αγορές
μπαλκόνια και σοκάκια
και σου μαδάμε οι κορασιές
Λουλούδια στα μαλάκια

Με τα χεράκια σου τα δυο
τα χίλιοχαϊδεμένα
όλη τη γης αγκάλιαζα
κι όλα ήτανε για μένα








Γλυκέ μου εσύ δεν χάθηκες

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Άλλες ερμηνείες: Νανά Μούσχουρη

Γιε μου ποια μοίρα στο ’γραφε, ωιμέ
και ποια μου το’ χε γράψει.
Τέτοιον καημό τέτοια φωτιά, καημέ
στα στήθια μου ν’ ανάψει.

Γλυκέ μου εσύ δεν χάθηκες, ωιμέ,
μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιε μου, στις φλέβες ολουνών
καημέ έμπα βαθιά και ζήσε.







Ω, τι όμορφα σαν σμίγουνε, σαν αγαπιούνται οι ανθρώποι,
φεγγοβολάνε οι ουρανοί, μοσκοβολάνε οι τόποι.