Cesare Pavese
Lavorare stanca
Η Δουλειά κουράζει
Οι θάλασσες του Νότου
( στον Α. Μόντι )
Περπατάμε ένα βράδυ στην πλαγιά ενός λόφου,
σιωπηλά. Στην σκιά του σούρουπου που προχωρούσε
ο ξάδερφός μου φαντάζει σαν γίγαντας ντυμένος στα λευκά ,
που προχωράει ήρεμος , ηλιοκαμένος στο πρόσωπο,
σιωπηλός . Η σιωπή είναι η αρετή μας.
Κάποιος πρόγονός μας ήταν σίγουρα λιγομίλητος
- ένας άνδρας ανάμεσα σε ηλίθιους ή ένας θλιμμένος ανόητος -
για να διδάξει σε μας τέτοια σιωπή.
Ο ξάδερφός μου μίλησε απόψε. Με ρώτησε
εάν θ’ ανέβαινα μαζί του στην κορυφή ,απ’ όπου
τις ξάστερες νύχτες, ο μακρινός φάρος
του Τορίνο, καθρεφτίζεται στον ουρανό. « Εσύ που μένεις στο Τορίνο… »
είπε « … έχεις δίκιο. Tη ζωή πρέπει να τη ζήσουμε
μακριά από το χωριό : προκόβεις και χαίρεσαι
και μετά , όταν επιστρέφεις , σαν εμένα στα σαράντα σου
τα πάντα έχουν αλλάξει. Οι Λάγκε δεν χάνονται ».
Μιλάει αργά τη διάλεκτο, που όπως οι πέτρες,
αυτού λόφου, είναι τόσο τραχιά και σκληρή
που είκοσι χρόνια ιδιωμάτων και διαφορετικών ωκεανών
δεν την άλλαξαν. Περπατάει στην ανηφόρα ανήσυχος
με ένα σκληρό βλέμμα που θυμάμαι από παιδί
να έχουν οι αγρότες, όταν είναι λιγάκι κουρασμένοι.
Είκοσι χρόνια ταξίδεψε στον κόσμο.
Ήμουν παιδί όταν έφυγε ,σε αγκαλιές γυναικών
και τον είχαν για νεκρό. Άκουσα μετά να μιλάνε γι’ αυτόν
οι γυναίκες , όπως στα παραμύθια , μερικές φορές΄
όμως οι άνδρες τον ξέχασαν .
Έναν χειμώνα στον πατέρα μου , που είχε ήδη πεθάνει, έφτασε μια κάρτα
μ’ ένα μεγάλο πράσινο γραμματόσημο, με καράβια σ’ ένα λιμάνι
και ευχές για καλό τρύγο. Ήταν μεγάλη έκπληξη ,
αλλά ο μικρός που είχε πια μεγαλώσει, εξήγησε με ζήλο
ότι η κάρτα ερχόταν από ένα νησί που το λέγαν Τασμανία,
που την κυκλώνει μια γαλάζια θάλασσα, άγρια με καρχαρίες,
στον Ειρηνικό, νότια της Αυστραλίας. Και πρόσθεσε ότι ο
ξάδερφος χωρίς αμφιβολία ψάρευε μαργαριτάρια. Και ξεκόλλησε το γραμματόσημο.
Ο καθένας είπε την γνώμη του, αλλά όλοι συμπέραιναν
ότι, εάν δεν ήταν νεκρός , σύντομα θα πέθαινε.
Κατόπιν τον ξέχασαν και πέρασε πολύς καιρός.
Ω ! από πότε έχω να παίξω τους πειρατές της Μαλαισίας,
πόσος καιρός πέρασε. Από την τελευταία φορά
που κατέβηκα να βουτήξω σε κείνο το θανάσιμο σημείο
ακολουθώντας ένα παιδί που παίζαμε μαζί και ανέβηκα πάνω σ’ ένα δέντρο
σπάζοντάς τα ωραία του κλαδιά ,χτυπώντας το κεφάλι μου
πάνω σ’ έναν αντίπαλο,
πόση ζωή πέρασε. Άλλες μέρες, άλλα παιχνίδια,
άλλα τινάγματα του αίματος μπροστά σε πιο ύπουλους
αντιπάλους : τις σκέψεις και τα όνειρα.
Η πόλη με δίδαξε ατελείωτο φόβο
Ένα πλήθος, ένας δρόμος με κάνανε να τρέμω,
μερικές φορές ένα βλέμμα βγαλμένο από ένα πρόσωπο.
Ακόμα νιώθουν τα μάτια μου το περιπαικτικό φως
από τα χιλιάδες λαμπιόνια ,που παίζουν στο σύρσιμο των ποδιών.
Ο ξάδερφός μου επέστρεψε με το τέλος του πολέμου ,
ένας γίγαντας, ανάμεσα στους μικρούς. Και με χρήματα.
Οι συγγενείς λέγανε σιγά : « Σ’ ένα χρόνο το πολύ,
θα τα έχει φάει όλα και θα περιπλανιέται και πάλι.
Έτσι πεθαίνουν οι απελπισμένοι ».
O ξάδερφός μου με το αποφασιστικό πρόσωπο αγόρασε στο χωριό
ένα ισόγειο και το μετέτρεψε σε τσιμεντένιο γκαράζ
με μια λαμπερή χρωματιστή αντλία για να δίνει βενζίνη
και πάνω στη στροφή , στο γεφύρι, έστησε μια μεγάλη διαφημιστική πινακίδα.
Έβαλε εκεί έναν μηχανικό για να παίρνει τα χρήματα
και αυτός γύρισε όλους τους λόφους, καπνίζοντας.
Στο μεταξύ παντρεύτηκε μια κοπέλα από το χωριό
αδύνατη και ξανθιά όπως οι ξένες,
που θα είχε βέβαια συναντήσει σε άλλους τόπους .
Όμως βγήκε και πάλι μόνος του. Ντυμένος στα λευκά,
με τα χέρια πίσω από την πλάτη , με ηλιοκαμένο πρόσωπο.
Τα πρωινά γύριζε στα πανηγύρια και με πονηρό ύφος
παζάρευε άλογα. Μετά μου εξήγησε,
όταν το σχέδιο ναυάγησε, ότι ο σκοπός του
ήταν να απομακρύνει όλα τα ζώα από την κοιλάδα
και ν’ αναγκάσει τον καθένα ν’ αγοράσει μηχανές απ’ αυτόν.
« Όμως» έλεγε, « το πιο χοντρό ζώο απ’ όλα,
ήμουνα εγώ που το σκέφτηκα. Έπρεπε να το ξέρω
ότι εδώ άνθρωποι και βόδια είναι όλοι τους μια ράτσα ».
Περπατάμε πάνω από μισή ώρα. Η κορυφή είναι κοντά ,
και συνεχώς μεγαλώνει γύρω μας το θρόισμα και το σφύριγμα του ανέμου.
Ο ξάδερφός μου σταματάει ξαφνικά και γυρίζοντας είπε : « φέτος
θα γράψω στην πινακίδα : - το Σαν Στέφανο
ήταν πάντα πρώτο στις γιορτές της κοιλάδας του Μπέλμπο – κι ας λένε αυτοί απ’
το Κανέλλι » . Μετά ξαναπήρε την ανηφόρα.
Ένα άρωμα από χώμα και αέρα μας τυλίγει στο σκοτάδι,
κάποιο μακρινό φως : αγροικίες, αυτοκίνητα
που μόλις ακούγονται : και γω σκέφτομαι τη δύναμη
που μου έδωσε αυτός ο άνθρωπος τραβώντας τον απ’ τη θάλασσα,
απ’ τις μακρινές χώρες, απ’ αυτή την ησυχία που διαρκεί .
Ο ξάδερφός μου δεν μιλάει για τα περασμένα ταξίδια.
Λέει ξερά ότι ήταν σ’ αυτό ή στο άλλο μέρος
και σκέφτεται τις μηχανές του.
Μονάχα ένα όνειρο
απόμεινε στο αίμα του : Ταξίδευε κάποτε
όταν ήταν θερμαστής σ’ ένα ολλανδικό ψαράδικο
και είδε να πετάνε τα βαριά καμάκια στον ήλιο,
είδε να φεύγουν φάλαινες ανάμεσα σε αφρούς από αίμα ,
να τις κυνηγάει και να σηκώνουν τις ουρές και να παλεύουν με τα καμάκια.
Μου το αναφέρει καμιά φορά .
Αλλά όταν του λέω
ότι είναι τυχερός που είδε την αυγή
στα πιο όμορφα νησιά της γης,
στη θύμηση χαμογελάει και αποκρίνεται ότι ο ήλιος
ανάτειλε την ώρα που η μέρα ήταν γρια γι’ αυτούς.
[ 7-19 Σεπτεμβρίου --- Νοεμβρίου 1930 ]
Πρόγονοι
Σαστισμένος από τον κόσμο, έφτασα στην ηλικία
που έριχνα μεγάλες γροθιές στον αέρα και έκλαιγα μονάχος μου.
Είναι μικρή χαρά ν’ ακούς τις κουβέντες των αντρών και των γυναικών
χωρίς να ξέρεις να απαντήσεις.
Όμως κι αυτή η εποχή πέρασε : Δεν είμαι πια μόνος μου
και εάν δεν ξέρω να πω , ξέρω να το κάνω λιγάκι.
Βρήκα φίλους βρίσκοντας τον εαυτό μου.
Ανακάλυψα ότι πριν να γεννηθώ, έζησα
πάντοτε με σκληρούς άντρες, αφεντικά του εαυτού τους,
και κανείς δεν ήξερε τι να πει και όλοι ήταν σιωπηλοί.
Δυο κουνιάδοι άνοιξαν ένα μαγαζί-- η πρώτη τύχη της
οικογένειάς μας —και ο ξενομερίτης ήταν σοβαρός,
συμφεροντολόγος, αμείλικτος, μικροπρεπής : μια γυναίκα.
Ο άλλος άνδρας, ο δικός μας άνδρας ,στο μαγαζί συνήθιζε να διαβάζει μυθιστορήματα
–στο χωριό αυτό ήταν αρκετό –και οι πελάτες που μπαίνανε
ακούγανε να απαντάει με απότομες κουβέντες
ότι η ζάχαρη και το αλάτι είχαν εξαντληθεί .
Αργότερα λοιπόν αυτός ο δικός μας άνδρας
βοήθησε τον κουνιάδο που χρεοκόπησε.
Το να σκέφτομαι αυτόν τον κόσμο νιώθω πιο δυνατός
από το να κοιτάζω στον καθρέπτη σηκώνοντας τις πλάτες ,
σουφρώνοντας τα χείλη σε ένα μεγαλοπρεπές χαμόγελο.
Ένας από τους παππούδες μου έζησε ,πολύ καιρό πριν ,
εξαπατήθηκε από έναν συγχωριανό του
και τότε αυτός έσκαψε το αμπέλι- κατακαλόκαιρα -
για να δει την δουλειά να γίνεται καλά. Έτσι
έζησα πάντα και έχω πάντοτε ένα τίμιο πρόσωπο
πληρώνοντας τοις μετρητοίς .
Στην οικογένειά μας οι γυναίκες δεν υπολογίζονται.
Θέλω να πω , ότι οι δικές μας γυναίκες μένουν στο σπίτι
και μας φέρνουν στον κόσμο και δεν μιλάνε
δεν υπολογίζονται καθόλου και δεν τις θυμόμαστε.
Κάθε γυναίκα μάς ενσταλάζει στο αίμα κάτι το καινούριο ,
αλλά όλες σκοτώνονται στην δουλειά και μεις,
έτσι ανανεωμένοι είμαστε οι μόνοι που αντέχουν .
Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα ,ιδιοτροπίες και φόβους
-Εμείς, οι άνδρες, οι πατεράδες –κάποιος σκοτώθηκε ,
ποτέ δεν γνωρίσαμε ντροπή ,
δεν υπήρξαμε ποτέ γυναίκες, ποτέ δούλοι σε κανέναν.
Βρήκα μια γη βρίσκοντας τους συντρόφους,
μια κακή γη , όπου είναι προνόμιο
να μην κάνεις απολύτως τίποτα, και να ονειρεύεσαι το μέλλον
Γιατί η δουλειά δεν είναι αρκετά καλή για τους φίλους μου και μένα
εμείς ξέρουμε να τσακιζόμαστε από τον κόπο, αλλά
το πιο μεγάλο όνειρο των γονιών μου ήταν πάντα
να μην κάνουν τίποτα, σαν τους μάγκες.
Γεννηθήκαμε για να περιπλανιόμαστε πάνω σ’ αυτούς τους λόφους
δίχως γυναίκες βάζοντας τα χέρια πίσω από την πλάτη.
(Άνοιξη 1932)
Χαμένος κόσμος
Πάρα πολύ θάλασσα. Είδαμε πολύ θάλασσα.
Αργά το σούρουπο που το νερό απλώνεται άτονο και
ξεθωριασμένο στο τίποτα ,ο φίλος μου το κοιτάει επίμονα
και εγώ κοιτάω τον φίλο μου και κανείς δεν μιλάει .
Το βράδυ καταλήγουμε στο βάθος μιας ταβέρνας μες στους καπνούς
μονάχοι μας , να πίνουμε παρέα . Ο φίλος μου έχει τα όνειρα του
(είναι λιγάκι μονότονα τα όνειρα, στο βουητό της θάλασσας)
όπου το νερό ανάμεσα στα νησιά δεν είναι παρά ο καθρέπτης
των λόφων που είναι διάστικτοι από καταρράκτες και αγριολούλουδα.
Το κρασί του είναι σαν τα όνειρά του. Βλέπει, κοιτώντας το ποτήρι ,
ν’ ανεβαίνει πράσινους λόφους στην πεδιάδα της θάλασσας.
Οι λόφοι μού αρέσουν, και τον αφήνω να μιλάει για την θάλασσα-
το νερό είναι τόσο διάφανο που φαίνονται τα βότσαλα .
Βλέπω μονάχα λόφους και μου γεμίζουν τον ουρανό και τη γη
με τις σταθερές γραμμές των μακρινών και κοντινών πλαγιών .
Μονάχα οι δικοί μου είναι άγριοι και αυλακωμένοι
με κουρασμένα αμπέλια πάνω στην καμένη γη. Ο φίλος τούς δέχεται
και τους θέλει ντυμένους στα λουλούδια και στα άγρια φρούτα
για να ανακαλύψει γελώντας, κορίτσια πιο γυμνά από τα φρούτα .
Αυτό δεν είναι απαραίτητο:στα πιο σκληρά όνειρά μου δεν λείπει το χαμόγελο.
Αν αύριο το πρωί πηγαίναμε προς τους λόφους ,
θα μπορούσαμε να συναντήσουμε στ’ αμπέλια
κάποια μελαχρινή, ηλιοκαμένη, κοπέλα
και, πιάνοντας κουβέντα ,να φάμε λίγα από τα σταφύλια της.
[ 1933]
Δύο τσιγάρα
Κάθε βράδυ είναι ελευθερία. Κοιτάς τις αντανακλάσεις
της ασφάλτου πάνω στους δρόμους που ανοίγουν διάπλατα, λάμποντας στον άνεμο.
Κάθε περαστικός έχει ένα πρόσωπο και μια ιστορία.
Αλλά αυτή την ώρα δεν υπάρχει πλέον κούραση: τα χιλιάδες λαμπιόνια
είναι όλα για όποιον δεν μπορεί να ανάψει ένα σπίρτο.
Η φλογίτσα σβήνεται, στο πρόσωπο της γυναίκας
που μου ζήτησε το σπίρτο. Ο αέρας σβήνει την φλόγα.
Απογοητευμένη η γυναίκα μού ζητάει ένα άλλο
που σβήνεται κι αυτό: η γυναίκα γελάει σιγανά.
Εδώ μπορούμε να μιλάμε φωναχτά και να φωνάζουμε,
αφού κανείς δεν μας ακούει. Σηκώνουμε τα μάτια
στα πολλά παράθυρα- μάτια σβηστά που κοιμούνται-
και περιμένουμε. Η γυναίκα σφίγγει τις πλάτες και
παραπονιέται ότι έχασε τη χρωματιστή της εσάρπα
που τη ζέσταινε τη νύχτα. Αλλά αρκεί να γείρουμε
στη γωνία και ο αέρας δεν είναι πλέον παρά ένα φύσημα.
Πάνω στην κατεστραμμένη άσφαλτο υπάρχει ήδη ένα αποτσίγαρο.
Αυτή η εσάρπα ήρθε από το Ρίο, αλλά η γυναίκα λέει
ότι είναι χαρούμενη που την έχασε, γιατί συνάντησε εμένα.
Εάν η εσάρπα ήρθε από το Ρίο, πέρασε τη νύχτα
πάνω από τον φωτισμένο ωκεανό με το μεγάλο υπερωκεάνιο.
Βέβαια , νύχτες με αέρα σαν κι αυτή . Είναι το δώρο ενός ναύτη του.
Ο ναύτης δεν υπάρχει πλέον. Η γυναίκα μού λέει σιγανά
ότι, εάν ανέβω μαζί της, θα μου δείξει το πορτραίτο του
με τα σγουρά μαλλιά και μαυρισμένο από τον ήλιο. Ταξίδευε πάνω σε βρώμικα βαπόρια
και καθάριζε τις μηχανές: εγώ είμαι πιο ωραίος.
Πάνω στην άσφαλτο υπάρχουν δυο αποτσίγαρα. Κοιτάμε στον ουρανό:
Το παράθυρο εκεί ψηλά- μου δείχνει με το δάχτυλο η γυναίκα- είναι το δικό μας.
Αλλά εκεί πάνω δεν υπάρχει θερμάστρα. Τη νύχτα, πίσω από τα βαπόρια που περνάνε
λάμπουν λίγα φώτα ή μονάχα τ’ αστέρια .
Πιασμένοι αλαμπρατσέτα διασχίζουμε την άσφαλτο, παίζοντας για να ζεσταθούμε.
Μια εποχή
Κάποτε το σώμα αυτής της γυναίκας ήταν σφιχτό ,
νέα σάρκα : όταν ήταν έγκυος,
κρυβόταν και μελαγχολούσε μoνάχη της .
Δεν της άρεσε να βγαίνει άσχημη στο δρόμο.
Τον υπόλοιπο καιρό( ήταν νέα και χωρίς να το θέλει
έκανε πολλά παιδιά) περνούσε στο δρόμο με ένα
σίγουρο βήμα και ήξερε να χαίρεται κάθε λεπτό.
Τα φορέματα ανέμιζαν τα βράδια του Μάρτη
και στριμώχνονταν και κυματίζανε γύρω από τις γυναίκες που διαβαίνανε.
Το γυναικείο της κορμί κινούνταν σίγουρο στον αέρα
που έσβηνε, αφήνοντάς το ακίνητο. Δεν είχε τίποτε άλλο καλό
πάνω της παρά εκείνο το κορμί, που τώρα είναι εξαντλημένο από τα τόσα παιδιά.
Τα βράδια με τον αέρα απλώνεται, μια μυρωδιά υγρασίας
η μυρωδιά που είχε το σώμα όπως τότε που ήταν νέα
κάτω από εκείνα τα ρούχα - Μια γεύση νοτισμένου χώματος,
που κάθε Μάρτη επιστρέφει. Ακόμη και κει που στην πόλη δεν υπάρχουν δρόμοι
και δεν φτάνει με τον ήλιο η ανάσα του αέρα,
το κορμί της ζούσε, αναδίδοντας αναστατωμένους χυμούς
ανάμεσα στους πέτρινους τοίχους. Με τα χρόνια , και αυτή,
που έχει ταΐσει άλλα σώματα, τσακίστηκε και λύγισε.
Δεν είναι ωραίο να την κοιτάς, έχασε κάθε δύναμη ·
αλλά, από τα πολλά της παιδιά, μια κόρη γυρίζει για να περάσει
το βράδυ, από τους δρόμους και να δείξει στον άνεμο
κάτω από τα δέντρα, το σώμα της που ζει , φρέσκο και δυνατό.
Υπάρχει ακόμη και ένας γιος που γυρνάει και ξέρει να στέκεται
μόνος του και να διασκεδάζει μόνος του. Του αρέσει να κοιτάει
τις αντανακλάσεις στα παράθυρα , ευχαριστημένος, για τον τρόπο που κρατάει αγκαζέ
την κοπέλα του . Του αρέσει, παίζοντας με τα μπράτσα,
να την πλησιάζει , αυτή να αντιστέκεται και αυτός να την φιλάει στο λαιμό.
Πάνω απ’ όλα του αρέσει, αφότου έκανε έρωτα με την γυναίκα αυτή
να την αφήνει να μελαγχολεί και αυτός να γυρνάει στον εαυτό του.
Ένα αγκάλιασμα τον κάνει μονάχα να γελάει,· ένας γιος
θα τον έκανε να θυμώσει . Το κορίτσι το ξέρει,
και είναι έτοιμη να κρύψει την άσχημη κοιλιά, όμως
χαίρεται μαζί του και θαυμάζει τη δύναμη
εκείνου του κορμιού που χρειάζεται για να κάνει τόσα άλλα πράγματα.
[1933]
Αtlantic oil
Ο μεθυσμένος μηχανικός είναι ευτυχισμένος πεσμένος σ’ ένα χαντάκι .
Το βράδυ απ’ την ταβέρνα, σε πέντε λεπτά μέσα από το λιβάδι
κάποιος είναι σπίτι : αλλά πριν υπάρχει η φρεσκάδα του χορταριού
για να ευχαριστηθεί, και ο μηχανικός κοιμάται μέχρι να έρθει η αυγή.
Δίπλα , στο λιβάδι, υψώθηκε η κοκκινόμαυρη πινακίδα :
όποιος πλησιάζει πολύ , δεν μπορεί να τη διαβάσει,
γιατί είναι μεγάλη. Αυτή την ώρα είναι ακόμα νοτισμένη
από την δροσιά. Ο δρόμος, τη μέρα ,τη σκεπάζει με σκόνη,
όπως σκεπάζει τα βάτα. Ο μηχανικός, κάτω, σαλεύει στον ύπνο του.
Απόλυτη σιωπή. Σε λίγο στη θαλπωρή του ήλιου,
θα περάσουν τ΄ αυτοκίνητα χωρίς σταματημό, ξυπνώντας τη σκόνη.
Απρόσμενα στην κορυφή του λόφου, επιβραδύνουν λιγάκι,
και μετά ρίχνονται προς τα κάτω από την στροφή. Κάποιο σταματάει
στην σκόνη, μπροστά στο γκαράζ για να βάλει βενζίνη .
Οι μηχανικοί το πρωί ,θα είναι λιγάκι ζαλισμένοι
καθισμένοι πάνω στα μπιτόνια ,περιμένοντας για δουλειά.
Είναι ωραίο να περνάς το πρωινό καθισμένος στη σκιά.
Εδώ η βρώμα των λαδιών ανακατεύεται, με την μυρωδιά του πράσινου,
του καπνού και του κρασιού, και η δουλειά έρχεται να τους βρει
ακριβώς στην πόρτα τους . Πότε –πότε γίνεται κάτι για να γελάσουν :
χωριάτισσες που περνούν και κατηγορούν ,για τα ζώα
και για τα φοβισμένα κορίτσια ,το γκαράζ για την κίνηση·
χωριάτες που λοξοκοιτάζουν. Ο καθένας τους , κάθε τόσο,
κατεβαίνει στα γρήγορα στο Τορίνο και γυρίζει πιο άδειος.
Μετά ανάμεσα στα γέλια και στο πούλημα της βενζίνης, κάποιος σταματάει:
αυτά τα χωράφια , να τα κοιτάς μονάχα , είναι γεμάτα σκόνη
από το δρόμο, και εάν κάθεσαι στο χορτάρι η σκόνη φεύγει .
Ανάμεσα στις πλαγιές υπάρχει πάντα ένα αμπέλι που αρέσει σε όλες τις άλλες:
και η ιστορία θα τελειώσει όταν ο μηχανικός παντρευτεί το αμπέλι που του αρέσει
και την κοπέλα που αγαπάει. Θα βγει να σκάψει κάτω από τον ήλιο,
και θα γυρίσει με το σβέρκο μαυρισμένο
και θα πιει το κρασί του, που το ’στιψε τις νύχτες του φθινοπώρου, στο υπόγειο.
Το βράδυ περνάνε αυτοκίνητα ,αλλά πολύ πιο ήσυχα,
τόσο που δεν ξύπνησαν τον μεθυσμένο που κοιμάται στο χαντάκι,
Τη νύχτα η κίνηση δεν σηκώνει πολύ σκόνη. Στο φως των φαναριών
μπορείς να δεις καθαρά την πινακίδα στο λιβάδι, πάνω στη στροφή.
Την αυγή τα αυτοκίνητα κινούνται προσεχτικά και δεν ακούγεται θόρυβος ,
παρά μόνο το δροσερό αεράκι. Και φτάνοντας στην κορυφή,
χάνονται στην πεδιάδα, καθώς βυθίζονται στο σκοτάδι.
[ 1933 ]
Η δουλειά κουράζει
Το πέρασμα ενός δρόμου για να το σκάσει από το σπίτι,
είναι κάτι που το κάνει μόνο ένα αγόρι, αλλά αυτός ο άντρας που γυρνάει
όλη μέρα στους δρόμους, δεν είναι πια ένα αγόρι
και δεν το σκάει απ’ το σπίτι.
Υπάρχουν καλοκαιρινά
απογεύματα που ακόμα και οι πλατείες είναι άδειες, απλωμένες
κάτω από τον ήλιο που γέρνει, και αυτός ο άντρας που φτάνει
από μιαν λεωφόρο ανώφελων δέντρων, σταματάει.
Αξίζει τον κόπο να είσαι μόνος, για να είσαι πάντοτε περισσότερο μόνος;
Αν το μόνο που κάνεις είναι να περιπλανιέσαι
στους δρόμους και τις πλατείες ,θα τους βρίσκεις πάντα άδειους.
Πρέπει να σταματήσεις μια γυναίκα
να της μιλήσεις και ν’ αποφασίσεις να ζήσετε μαζί .
Διαφορετικά, κάποιος μιλάει μόνος του. Γι’ αυτό μερικές φορές
την νύχτα στο σκοτάδι, ένας μεθυσμένος μιλάει στον κόσμο
και τους διηγείται τα σχέδια μιας ολόκληρης ζωής.
Δεν είναι σίγουρο ότι περιμένοντας στην έρημη πλατεία
θα ανταμώσεις κάποιον, αλλά όποιος γυρνάει στους δρόμους
κάθε τόσο σταματάει. Εάν ήταν δύο,
γυρνώντας στους δρόμους, το σπίτι θα ήταν
εκεί όπου βρισκόταν εκείνη η γυναίκα και θ’ άξιζε τον κόπο.
Τη νύχτα η πλατεία επιστρέφει έρημη
κι αυτός ο άντρας , που περνάει, δεν βλέπει τα σπίτια
ανάμεσα στ’ ανώφελα φώτα, δεν σηκώνει πια τα μάτια:
ακούει, μόνο το λιθόστρωτο, που το φτιάξαν άλλοι άνθρωποι
με ροζιασμένα χέρια, όπως τα δικά του.
Δεν είναι σωστό να μένει κανείς στην έρημη πλατεία.
Θα περάσει βέβαια εκείνη η γυναίκα από το δρόμο
η οποία, με προσευχές, θα ήθελε να δημιουργήσει οικογένεια.
[ 1934 ]
Οδυσσέας
Είναι ένας απογοητευμένος γέρος, γιατί γέννησε το γιο του
πολύ αργά. Κοιτάζονται κάθε τόσο μάτια
αλλά κάποτε έφτανε ένα χαστούκι. (Ο γέρος βγαίνει έξω
και γυρίζει με το γιο του που σφίγγει την πλάτη
και δεν σηκώνει πια τα μάτια). Τώρα ο γέρος κάθεται
ως αργά τη νύχτα, μπροστά σ’ ένα μεγάλο παράθυρο,
αλλά κανένας δεν έρχεται, και ο δρόμος είναι έρημος.
Σήμερα το πρωί το αγόρι το’ σκασε και θα επιστρέψει
απόψε. Θα γελάει ειρωνικά . Σε κανέναν
δεν θα θέλει να πει αν έφαγε ή όχι το μεσημέρι. Ίσως
θα’ χει τα μάτια του κουρασμένα και θα πάει στο κρεβάτι σιωπηλός:
δύο λασπωμένες αρβύλες. Ύστερα από ένα μήνα βροχής
το πρωινό ήταν γαλάζιο.
Ένα πικρό άρωμα φύλλων
χύνεται από το ανοιχτό παράθυρο. Όμως ο γέρος
δεν κουνιέται στο σκοτάδι, δεν έχει ύπνο το βράδυ,
και θα’ θελε κοιμηθεί για να τα ξεχάσει όλα
όπως κάποτε όταν επέστρεφε μετά από μια μακρινή πορεία.
Κάποτε για να ζεσταθεί, φώναζε και χτυπούσε μόνος του.
Το αγόρι που θα γυρίσει σε λίγο, δεν δέχεται πια τα χαστούκια.
Το αγόρι αρχίζει να γίνεται άντρας και κάθε μέρα
κάτι ανακαλύπτει και δεν μιλάει σε κανέναν.
Δεν υπάρχει τίποτα στο δρόμο που να μην το γνωρίζει
καθισμένος σ’ αυτό το παράθυρο. Όμως το αγόρι περπατάει
στο δρόμο όλη τη μέρα. Δεν ψάχνει για γυναίκες, όχι ακόμα,
ούτε παίζει με τα χώματα. Κάθε φορά επιστρέφει.
Το αγόρι έχει τον τρόπο του να βγαίνει από το σπίτι, που όποιος
μένει μέσα, νιώθει ότι δεν μπορεί να κάνει πλέον τίποτα.
[1935]
Γυναίκες του πάθους
Οι κοπέλες το γλυκοχάραμα , κατεβαίνουν στο νερό
όταν η θάλασσα απλωμένη ησυχάζει. Στο δάσος
το κάθε φύλο ανασκιρτά ενώ δισταχτικές προβάλλουν
πάνω στην αμμουδιά και κάθονται στην ακρογιαλιά. Ο αφρός
κάνει τα δικά του ζωηρά παιχνίδια.
Οι κοπέλες φοβούνται τα φύκια που είναι θαμμένα
κάτω από τους ίσκιους, που τους αρπάζουν τα πόδια και τις πλάτες:
όταν το σώμα είναι γυμνό. Βιαστικές ανεβαίνουν στην ακτή
και φωνάζουν τα ονόματά τους, κοιτώντας τριγύρω.
Ακόμη και οι σκιές στο βυθό της θάλασσας, στο σκοτάδι,
είναι τεράστιες και φαίνονται να κινούνται διστακτικές, αβέβαιες
σαν να γοητεύονται από τα σώματα που περνούν. Το δάσος
είναι ένα ήσυχο καταφύγιο, στον ήλιο που γέρνει,
αλλά αρέσει στις μελαχρινές κοπέλες
να κάθονται στο ύπαιθρο, στο σεντόνι.
Κάθονται όλες σταυροπόδι, σφίγγοντας το σεντόνι
στα πόδια, και κοιτάνε την απέραντη θάλασσα
όπως ένα λιβάδι το χάραμα. Μια τους θα τολμούσε
να ξαπλώσει γυμνή σ’ ένα λιβάδι; Από τη θάλασσα
θα αναπηδούσαν τα φύκια, που ακουμπάνε τα πόδια
για να αρπάξουν ξαφνικά και να τυλίξουν σφιχτά το σώμα που τρέμει
Υπάρχουν μάτια στην θάλασσα που κάποιες , φορές λάμπουν.
Η άγνωστη εκείνη ξένη, που τη νύχτα κολυμπούσε
μόνη και γυμνή, στο σκοτάδι, όταν αλλάζει το φεγγάρι,
χάθηκε μια νύχτα και δεν θα γυρίσει ποτέ πια.
Ήταν ψηλή και θα ’πρεπε να είναι λευκή εκτυφλωτική,
Έτσι όπως την προφτάσανε τα μάτια μες απ’ της θάλασσας τα βάθη.
[15 Αυγούστου 1935]
Πατρότητα
Άντρας μόνος αντίκρυ στην ανώφελη θάλασσα,
περιμένοντας το βράδυ, περιμένοντας το πρωί.
Τα παιδιά παίζουν, μα ο άντρας αυτός θα ήθελε
να έχει ένα παιδί και να το βλέπει να παίζει.
Μεγάλα σύννεφα φτιάχνουν ένα παλάτι στο νερό
που κάθε μέρα καταστρέφεται και ξαναγίνεται και βάφει
τα παιδιά στο πρόσωπο. Πάντα θα υπάρχει η θάλασσα.
Το πρωινό πληγώνει. Σ’ αυτή την υγρή αμμουδιά
σέρνεται ο ήλιος, πιασμένος σε δίχτυα και σε πέτρες.
Βγαίνει ο άντρας στον θολό ήλιο και περπατάει
κατά μήκος της θάλασσας. Δεν κοιτάζει τους μουσκεμένους υγρούς αφρούς
που βρέχουν την ακτή και δεν ησυχάζουν πια ποτέ.
Αυτή την ώρα τα μωρά λαγοκοιμούνται ακόμα
στη θαλπωρή του κρεβατιού. Αυτή την ώρα λαγοκοιμάται
στο κρεβάτι μια γυναίκα, που θα έκανε έρωτα
αν δεν ήταν μονάχη της. Ο άντρας γδύνεται αργά,
και γυμνός όπως και η γυναίκα που λείπει, κατεβαίνει στη θάλασσα.
Κατόπιν τη νύχτα, που η θάλασσα ξεθυμαίνει , ακούει
το μεγάλο κενό που υπάρχει κάτω από τα αστέρια. Τα παιδιά
μέσα στα κοκκινισμένα σπίτια σκουντουφλάνε από την νύστα
και κάποιο κλαίει. Ο άντρας, κουρασμένος από την αναμονή,
σηκώνει τα μάτια στ’ αστέρια που δεν νιώθουν τίποτα.
Υπάρχουν γυναίκες που αυτή την ώρα ξεντύνουν ένα παιδί
και το κοιμίζουν. Υπάρχει κάποια σ’ ένα κρεβάτι
αγκαλιασμένη με έναν άντρα. Από το σκοτεινό παράθυρο
μπαίνει ένα βραχνό λαχάνιασμα που κανείς δεν το ακούει
παρά μονάχα ο άντρας που ξέρει όλη την ανία της θάλασσας.
[Οκτώβριος 1935]
Το πρωινό αστέρι
Ο μοναχικός άντρας σηκώνεται όταν η θάλασσα είναι ακόμα σκοτεινή
και τ’ αστέρια τρεμοπαίζουν. Μια θαλπωρή αναπνοής
σηκώνεται από την ακρογιαλιά , όπου είναι το κρεβάτι της θάλασσας,
και γλυκαίνει την ανάσα. Αυτή είναι η ώρα που τίποτα
δεν πρόκειται να συμβεί. Ακόμη και η πίπα ανάμεσα στα δόντια
κρέμεται σβηστή. Νυχτερινός είναι και ο σιγανός παφλασμός .
Ο μοναχικός άντρας άναψε ήδη μια μεγάλη φωτιά από κλαδιά
και τη κοιτάει που κοκκινίζει το χώμα . Ακόμα και η θάλασσα
σε λίγο θα ’ναι σαν τη φωτιά, πυρακτωμένη.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο πικρό από την αυγή μιας μέρας
κατά την οποία τίποτα δεν θα συμβεί. Δεν υπάρχει τίποτα πιο πικρό
από το ανώφελο. Στον ουρανό κρέμεται κουρασμένο
ένα χλωμό αστέρι, σαστισμένο απ’ την αυγή.
Βλέπει τη θάλασσα να είναι ακόμα σκοτεινή και την κηλίδα της φωτιάς
όπου ο άντρας ,για να κάνει κάτι ,ζεσταίνεται`
και πέφτει να κοιμηθεί ανάμεσα στα σκοτεινά βουνά
όπου υπάρχει ένα κρεβάτι από χιόνι. Το αργό πέρασμα της ώρας
είναι αδίστακτο,για κείνον που δεν περιμένει πλέον τίποτα .
Αξίζει τον κόπο να σηκωθεί ο ήλιος απ’ τη θάλασσα
και να ξεκινήσει η ατέλειωτη μέρα ; Αύριο
θα ξανάρθει η αδιάφορη αυγή με το διάφανο φως
και θα είναι πάλι όπως χθες και τίποτα δεν θα συμβεί .
Ο μοναχικός άντρας θα ήθελε μονάχα να κοιμηθεί.
Όταν το τελευταίο αστέρι θα σβήσει στον ουρανό,
ο άντρας ετοιμάζει αργά -αργά την πίπα του και την ανάβει.
[9-12 Ιανουαρίου 1936]
Μετάφραση :Γιάννης Η. Παππάς
Cesare Pavese Τα ποιήματα
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa.
Ο Τσέζαρε Παβέζε (ιταλ.: Cesare Pavese) ήταν Ιταλός ποιητής, μυθιστοριογράφος,κριτικός λογοτεχνίας και μεταφραστής που συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα στη χώρα του.
Γεννήθηκε στο Santo Stefano Belbo, στην επαρχία Κούνεο, στις 9 Σεπτεμβρίου 1908. Ήτανε το χωριό που κι ο πατέρας του γεννήθηκε και πού η οικογένεια επέστρεφε για καλοκαιρινές διακοπές κάθ' έτος. Ξεκίνησε τη στοιχειώδη εκπαίδευση στο San Stefano Belbo, αλλά το υπόλοιπο της εκπαίδευσής του ήτανε στο Τορίνο. Νεαρός έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αγγλική λογοτεχνία κι ανάλαβε στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, διατριβή για τη ποίηση του Ουόλτ Ουίτμαν και μετέφρασε Αμερικανούς και Βρετανούς συγγραφείς, που ήταν νεοεμφανιζόμενοι στο ιταλικό κοινό.
Φανατικός αντιφασίστας, συνελήφθη το 1935 και καταδικάστηκε για κατοχή επιστολών από πολιτικό κρατούμενο. Μετά μερικούς μήνες στη φυλακή, εστάλη εξόριστος στο Confino, στη Nότια Ιταλία, συνήθης καταδίκη για ενόχους μικρών πολιτικών εγκλημάτων. Ο Carlo Levi, επίσης από το Τορίνο -συγγραφέας του "Ο Χριστός Σταμάτησε Στο Έμπολι"-, εστάλη ομοίως στο Confino. 1 χρόνο μετά επέστρεψε στο Τορίνο κι εργάστηκε για τον αριστερό εκδότη Einaudi, ως συντάκτης και μεταφραστής. Ήτανε στη Ρώμη όταν κλήθηκε από το φασιστικό στρατό, αλλά λόγω του άσθματός του πέρασε 6 μήνες σε στρατιωτικό νοσοκομείο.
Όταν επέστρεψε στο Τορίνο, τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν τις οδούς κι οι περισσότεροι από τους φίλους του είχαν φύγει για να αντισταθούν ως αντάρτες. Φυγαδεύτηκε στους λόφους γύρω από το Serralunga Di Crea, κοντά στο Casale Monferrato και δε πήρε μέρος σε καμία ένοπλη προσπάθεια που έγινε σε κείνη τη περιοχή. Μετά τον πόλεμο προσχώρησε στο ΚΚΙ κι εργάστηκε στην εφημερίδα L'Unita. Προς το τέλος της ζωής του, επισκέφτηκε συχνά το Le Langhe, περιοχή που γεννήθηκε, όπου βρήκε μεγάλη παρηγοριά. Εντούτοις, ερωτική απογοήτευση (από την Constance Dowling) και πολιτική απομυθοποίηση, τον οδήγησαν στην αυτοκτονία, από υπερβολική δόση βαρβιτουρικών, στις 27 Αυγούστου 1950, έτος που κέρδισε το Βραβείο Strega για το La Bella Estate (Όμορφο Καλοκαίρι), που περιλάμβανε 3 νουβέλες: La Tenda (1940), Il Diavolo Sulle Colline (1948) και Tra Donne Sole (1949).
Το περιστατικό της αυτοκτονίας του, που έγινε σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, περιγράφεται στη τελευταία σκηνή του Tra donne sole, το προτελευταίο βιβλίο του. Τελευταίο ήταν το La Luna Ε Ι Falο, που δημοσίευσε στην Ιταλία το 1950 και μετέφρασε στα αγγλικά ως Φεγγάρι & Φωτιά.
Χαρακτηριστικός πρωταγωνιστής στο έργο του είναι ο μοναχικός άντρας, είτε εξ επιλογής, είτε λόγω περιστάσεων. Οι σχέσεις του με τους άντρες και τις γυναίκες τείνουν να 'ναι προσωρινές κι επιφανειακές. Μπορεί να επιθυμήσει να 'χει περισσότερη αλληλεγγύη με τους άλλους ανθρώπους, αλλά καταλήγει συχνά προδομένος από ιδανικά κι από φίλους.
Το Langhe, η περιοχή που περνούσε τις καλοκαιρινές διακοπές του ως αγόρι, είχε μεγάλην επίδραση πάνω του. Είναι χωριό γεμάτο λόφους κι αμπελώνες, μια περιοχή που αισθάνθηκε κυριολεκτικά σα σπίτι του, και αναγνώριζε τις σκληρές και βασανιστικές συνθήκες διαβίωσης των φτωχών αγροτώντης περιοχής. Πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις έλαβαν χώρα στη περιοχή, μεταξύ Γερμανών και παρτιζάνων. Αυτό ο τόπος είχε γίνει μέρος της προσωπικής μυθολογίας του.
* "Ο πλούτος της ζωής βρίσκεται στις αναμνήσεις που έχουμε ξεχάσει."
* "Δεν θυμόμαστε μέρες. Θυμόμαστε λεπτά." ~ The Burning Bread
Συγκινητικό το απόσπασμα από το κείμενο της Natalia Ginzburg, «Πορτρέτο ενός φίλου» που δίνει ένα γοητευτικό περίγραμμα της μελαγχολικής σκιάς του Τσέζαρε Παβέζε. «...Το να συζητήσεις εξάλλου μαζί του δεν ήταν ποτέ εύκολο, ούτε ακόμα κι όταν έδειχνε χαρούμενος: αλλά, μια συνάντηση μαζί του, θα μπορούσε να είναι μια κουβέντα, με λίγες λέξεις, τονωτική και ερεθιστική όπως με κανέναν άλλον. Με τη δική του συντροφιά, γινόμαστε πολύ πιο έξυπνοι: αισθανόμαστε έτοιμοι να μεταφέρουμε στα λόγια μας ό,τι καλύτερο και σοβαρό είχαμε μέσα μας. Διώχναμε τις κοινοτοπίες, τις ασαφείς σκέψεις, τις ασυναρτησίες...»
Λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του
Ο Τσέζαρε Παβέζε γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1908 στο Σαν Στέφανο Μπέλμπο (επαρχία Κούνεο) κοντά στο Τορίνο. Οι γονείς του ήταν ο Εουτζένιο, γραμματέας του δικαστηρίου της πόλης και η Κονσολίνα Μεστουρίνι. Η αδερφή του Μαρία ήταν μεγαλύτερή του κατά έξι χρόνια, ενώ άλλα τρία μωρά πέθαναν πριν ακόμη ο Τσεζάρε γεννηθεί. Τον Ιανουάριο του 1914 ο πατέρας του πέθανε από καρκίνο στον εγκέφαλο, ενώ ο μικρός Παβέζε γράφεται στο Δημοτικό στο Σαν Στέφανο. Από το 1926 ως το 1929 φοιτά στη φιλοσοφική σχολή στο Τορίνο, όπου και μελετά με πάθος κλασική λογοτεχνία και αγγλική λογοτεχνία. Έχει σχέσεις με την ομάδα του Αουγκούστο Μόντι : Νορμπέρτο Μπόμπιο, Λεόνε Γκίνσμπουργκ, Μάσσιμο Μίλα.
Ασχολείται με την αμερικανική λογοτεχνία και επιδιώκει χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα μια υποτροφία για το Πανεπιστήμιο Columbia. Σημαντικό ρόλο στη ζωή του θα διαδραματίσει ο έρωτάς του για την Τίνα, μια καθηγήτρια μαθηματικών, κομμουνίστρια και πολύ αποφασιστική γυναίκα. Παίρνει το 1930 το πτυχίο του κάνοντας εργασία για τον ποιητή Ουώλτ Ουίτμαν, κάνει μεταφράσεις από τα αγγλικά, γράφει διηγήματα και ποιήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετέφρασε το «Μόμπι Ντικ» που εκδόθηκε το 1932, τότε που έχασε και τη μητέρα του. Την επόμενη χρονιά γράφεται στο φασιστικό κόμμα για να εξασφαλίσει τη θέση καθηγητή, χωρίς στη συνέχεια να κατορθώσει να αποτρέψει τον εκτοπισμό και τη φυλάκισή του για την αντιφασιστική του δράση. Μετέφρασε Τζόυς, Ντος Πάσσος, Γερτρούδη Στάιν, Ντίκενς και Στάινμπεκ. Το 1938 τελειώνει το μυθιστόρημά του «Αναμνήσεις δύο εποχών» και γράφει το «Οι πατρίδες σου» το οποίο και τον καθιερώνει στα ιταλικά γράμματα. Εργάζεται πια στις εκδόσεις Einaudi όπου και θα συνεχίσει τη δουλειά του μετά την απελευθέρωση, το 1945. Το 1946 γράφεται στο ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα, συνεργάζεται με την εφημερίδα L’ Unita και γνωρίζεται με τους Ίταλο Καλβίνο και Ντάβιντε Λογιόλο. Το 1951 παίρνει το βραβείο Stregga για το έργο του «Ένα ωραίο καλοκαίρι». Τον Αύγουστο του 1952 δίνει τέλος στη ζωή του, μόλις στα 42 του χρόνια. Ένα χρόνο μετά εκδίδεται η ποιητική του συλλογή «Θα ‘ρθει ο θάνατος και θα ‘χει τα μάτια σου» και τα δοκίμια «Η αμερικανική λογοτεχνία και άλλα δοκίμια».
Το ημερολόγιο του
2 Ιανουαρίου
(...) Τα πράγματα ξέρεις ότι συμβαίνουν όταν έχουν ήδη συμβεί. Την πληρότητα του ‘45-’46 την ξέρω τώρα. Τότε τη ζούσα.
Το ίδιο γίνεται και στην ιστορία. Γεύση του παρελθόντος, της συντήρησης. Πεπρωμένο είναι ν’ αφήνεσαι να ζεις την ολοκλήρωση, που έπειτα αποσαφηνίζεται εναργής και δημιουργική. Πεπρωμένο είναι αυτό που γίνεται χωρίς να το ξέρεις, όταν εγκαταλείπεσαι. Κατά κάποιον τρόπο, όλα είναι πεπρωμένο: ποτέ δεν ξέρεις αυτό που συμβαίνει. Υπάρχει μια μικρή, επιφανειακή, ορθολογική γνώση, κι εμείς πρέπει να εμβαθύνουμε όσο μπορούμε. Αυτό που μένει ακατάληπτο (θα το καταλάβουν οι μεταγενέστεροι -μ’ αυτή την έννοια δεν είναι ιρασιοναλισμός) είναι το πεπρωμένο. (...) Σχέση του πεπρωμένου με τη δεισιδαιμονία. Το πρώτο είναι η ενστικτώδης πράξη που ακόμα δεν είναι γνωστή, ούτε μπορεί να προβλεφθεί. Το δεύτερο είναι η ενστικτώδης πράξη που αναγνωρίζεται μετά. Το πρώτο είναι ένας τρόπος να ζούμε, το δεύτερο ένας τρόπος να πεθαίνουμε.(...)
4 Ιανουαρίου
Είδα και οσμίστηκα ό,τι χειρότερο έχει η Ρώμη. Εύκολη φιλία, ευκαιριακή ζωή, χρήμα που αποκτιέται και ξοδεύεται σαν να μην υπήρξε, και αντίθετα, όλα τα κριτήρια, τα γούστα, οι επιθυμίες κ.λπ. λειτουργούν για την απόκτηση χρημάτων.
Αρχίζει να μοιάζει σαν παιδική ηλικία (εφηβεία) και η ηλικία των τριάντα χρόνων. Μπορείς να κάνεις αφήγηση, δηλαδή, ακόμα και την κουλτούρα. Την ανδρική ηλικία μπορείς να την αντιληφθείς («μυθοποιήσεις») όταν παρουσιάζεται ως παιδική ηλικία.
Να ‘χεις αφομοιώσει κάποια εμπειρία, να διατηρείς κάποια απόσταση, σημαίνει να τη δεις σαν παιδική αφέλεια. Η μεγάλη ποίηση είναι ειρωνική.(...)
14 Ιανουαρίου
Απέχθεια για όσα έχω κάνει, για όλο μου το έργο. Αίσθηση αδυναμίας, φυσικού μαρασμού. Λυγισμένο τόξο. Και η ζωή, οι έρωτες, πού ήταν; τρέφω μέσα μου μια αισιοδοξία: δεν κατηγορώ τη ζωή. Βρίσκω πως ο κόσμος είναι ωραίος κι αξίζει να τον ζεις. Όμως εγώ καταρρέω. Αυτά που έκανα έκανα. Όσα μπορούσα; Επιθυμία, πόθος, αγωνία, να πάρεις, να έχεις, να κάνεις. Θα τα καταφέρω πάλι;(...)
1 Φεβρουαρίου
Η διαίσθηση δημιουργεί μύθο-θρησκεία
η βούληση δημιουργεί ιστορία-ποίηση ή θεωρία
Σφάλματα:
με τη διαίσθηση να θέλεις να δημιουργήσεις ιστορία
με τη βούληση να θέλεις να δημιουργήσεις μύθο.
Η βούληση ασκείται πάνω στους μύθους και τους μεταμορφώνει σε ιστορία. Πεπρωμένα τα οποία γίνονται ελευθερία.(...)
16 Μαρτίου
Το βήμα ήταν φοβερό κι ωστόσο έγινε. Απίστευτη γλυκύτητα από τη μεριά της, λόγια ελπίδας. Darling, χαμόγελο, διαρκής κι επαναλαμβανόμενη ευτυχία να βρίσκεται μαζί μου. Οι νύχτες της Τσερβίνια, οι νύχτες του Τορίνο. Είναι μια κοπέλα, μια καθημερινή κοπέλα. Και όμως, είναι αυτή - φοβερό. Μέσα από την καρδιά μου: δεν άξιζα τόσο.(...)
23 Μαρτίου
Ο έρωτας είναι πράγματι η μεγάλη επιβεβαίωση. Θέλει κανείς να υπάρχει, να είναι κάποιος, θέλει -αν πεθάνει- να πεθάνει με γενναιότητα, με θόρυβο, τελικά να μείνει τ’ όνομά του. Και όμως, πάντοτε τον έρωτα τον συντροφεύει η επιθυμία να πεθάνεις, να χαθείς. Ίσως γιατί είναι τόσο υπεροπτικά ζωή, ώστε, όταν χάνεσαι μέσα του, η ζωή επιβεβαιώνεται ακόμα πιο πολύ.(...)
25 Μαρτίου
Δεν αυτοκτονεί κανείς για τον έρωτα μιας γυναίκας. Αυτοκτονεί γιατί ένας έρωτας, οποιοσδήποτε έρωτας, μας αποκαλύπτει τη γύμνια μας, τη δυστυχία μας, την αδυναμία μας, το τίποτα.(...)
18 Αυγούστου
Αυτό που μυστικά φοβάσαι σου συμβαίνει πάντα...Όχι λόγια. Μια χειρονομία. Δεν θα ξαναγράψω.
*(Αποσπάσματα από τις τελευταίες ημερολογιακές σημειώσεις του λογοτέχνη, όπως έχουν μεταφραστεί από το Γιάννη Η. Παππά στο βιβλίο «CESARE PAVESE, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ», Εκδόσεις PRINTA )
Μια επιστολή στον Τσέζαρε Παβέζε από τον Γιώργο Χρονά
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
Οπως στη ζωή (έτσι και στην τέχνη) κάποτε συνομιλούμε με τους φτερουγισμένους που μας έλαχαν -τότε το προσωπικό μας μνημόσυνο γίνεται σελίδα από το ιερό βιβλίο της πραγματικότητας. Επειδή όμως η λευκή σελίδα κρύβει πολλή εξορία και η εξορία γεννάει πάθη, φαντασιώσεις και άγριες προσδοκίες, απευθυνθήκαμε σε δεκαπέντε συγγραφείς (ποιητές και πεζογράφους) και τους ζητήσαμε να «αλληλογραφήσουν» (να στείλουν ή να λάβουν) μια επιστολή από κάποιον τεθνεώτα συγγραφέα, Ελληνα ή ξένο.
Οι αναγνώστες μπορούν να διαβούν τις γέφυρες, θεατές και αθέατες, που στήνονται ανάμεσα σε αποστολείς και παραλήπτες, να διακρίνουν φωτισμούς και διαθέσεις ανάμεσα στους επιστολογράφους, να προβλέψουν μελλοντικά βιβλία ή να επανερμηνεύσουν έλξεις και απωθήσεις του παρελθόντος.
Τσέζαρε,
Είδα, λέει, πως είμαστε σε μια επίδειξη μόδας, κάποιας Κάρλας, πίσω απ' το σταθμό και τα μπιλιάρδα. Ξαφνικά, σηκώθηκες κι έφυγες, λέγοντας -πλήττω, αλλιώς το φαντάστηκα. Η Μομίνα με ζητάει απόψει. Βγήκες. Μια ομίχλη σκέπαζε την πόλη. Σ' ακολούθησα, φωνάζοντας -Στάσου! Στάσου! Ερχομαι μαζί σου! Δεν χάθηκε τίποτα! Αλλά όσο σε πλησίαζα τόσο εσύ απομακρυνόσουν. Χανόσουν. Μέχρι που ένα σύννεφο σε σκέπασε και σ' έχασα. Ξύπνησα μες στον ιδρώτα. Πήγα στο νεροχύτη, ήπια νερό κι άναψα τσιγάρο. Σε φαντάστηκα γέρο, ζωντανό, μεταξύ μας, να μεγαλώνεις μ' άσπρα μαλλιά, με μια δύναμη στο νου, να δείχνεις το μέρος της καρδιάς όταν ακούς για ποιήματα ή έρωτες παθιασμένους.
Ημουν νέος -δεκαοχτώ χρονώ- όταν σας γνώρισα στο καφενείο του Τζένιο. Απόμακρος ήσουν, με μια λέξη για τον καθένα· όταν καθόμουν δίπλα σου ένιωθα το αίμα σου να βράζει· ένα ηφαίστειο που είναι έτοιμο να εκραγεί, άκουγα όσα γινόντουσαν εντός σου. Ρομπέρτο, μου φώναζες, τα μυαλά σου είναι στον αέρα, όπως τα πουλιά πετάς, δεν πατάς στη γη. Εχεις ενδιαφέρον. Κάποτε σηκώθηκες και είπες, κάποιος από σας θα με προδώσει!
Οσο περνούν τα χρόνια καταλαβαίνω τα λόγια σου. Τη νεότητά σου που δεν γέρασε. Συχνά κλείνω το δωμάτιο στο ξενοδοχείο, στο Τορίνο, που μας εγκατέλειψες. Μπαίνω με το φακό στο σκοτάδι. Δεν ανάβω τις λάμπες της οροφής, μόνο κεριά και μουσική από το ραδιόφωνο που σ' άρεσε ν' ακούς. Ακούω τη φωνή σου. Τα λόγια σου με σκοτώνουν. Μη γυρίσεις ποτέ πίσω... Μόνο μπροστά... Ασ' το να πέσει... Φύγε. Οι ηρωίδες σου ζουν και σε περιμένουν φορώντας μεταξωτά φορέματα, ακούγοντας Νίνα Σιμόν, Τίμι Γιούρο, Μίνα, ζητώντας η μία τα τσιγάρα της άλλης. Εχουν μαγειρέψει το αγαπημένο σου φαγητό και σου ετοίμασαν τραπέζι. Εσύ θα καθήσεις στην κεφαλή. Κι αυτές δεξιά κι αριστερά. Είναι πιο πολλές απ' τους μαθητές στο Μυστικό το Δείπνο. Αργά τη νύχτα, θα 'χετε πιει πολύ, θα υψώσουν τα ποτήρια κάνοντας μια ευχή -στην καταστροφή και τη λάμψη ενός έρωτα που δεν τελειώνει! Η Κάρλα, η Ελβίρα, η Ντόρα, η Καρλότα, η Τζινία, η Νενέ, η Ροζίτα, η Πινέτα, η Γαβριέλα, η Λόλα, η Κλέλια, η Ροζάριο... σε περιμένουν.
Χθες είδα στην τηλεόραση το νέο πόλεμο που φτάνει, σε μια τρέλα ο κόσμος, καταστροφές, θάνατος, αίματα, πρόσωπα σκαμμένα απ' την αρρώστια, τη φτώχεια. Σαν να μην άλλαξε τίποτε από τότε που τ' άφησες. Η Αφρική μες στο χαμό -την πάνε στο τέλος, στο Αμήν, που άκουγες τις Κυριακές, από τους ιερείς, στα λατινικά, και σηκωνόσουν, φωνάζοντας μες στον καθρέφτη.
Τίποτα δεν είναι όπως παλιά. Ο διάβολος στους λόφους σου, έγινε ο διάβολος μέσα τους για το τέλος της Γης.
Πήρα το τρένο κι ακολούθησα τη διαδρομή μέχρι κάτω την παραλία. Δεν είχε κόσμο, μόνο σύννεφα κι ομίχλη. Μια διαπεραστική βροχή έκανε την παρουσία σου στο τοπίο πιο απτή. Πέρασε κάποιος και σου 'μοιαζε. Πήγα να του μιλήσω μέχρι που τον σκέπασε μια παρέα.
Θυμάσαι τι μου 'λεγες; Γράψε ποιήματα όπως αγαπάς, όπως το αίμα σου κυλάει στις φλέβες και γίνεται ποταμός που ποτίζει κάμπους και χωράφια, άλογα και πουλιά, μέχρι να χαθεί στη μεγάλη θάλασσα. Μη λυπάσαι, η τέχνη θα σε τυλίξει στη θερμότητά της που αντέχει. Μη φοβάσαι, θα περάσουμε μέσα από τον ήλιο χωρίς φωτιά για μας, αλλά για εκείνα τα πλάσματά του που κείτονται χαμένα μέσα στους δρόμους του κόσμου. Σκέφτηκες ποτέ, συμπλήρωνες, στην περίοδο της παρανομίας τα πάντα ήσαν ελπίδα· τώρα τα πάντα είναι προοπτική συμφοράς.
Κι είχες μια μελαγχολία πριν την προδοσία, πριν την καταστροφή. Αυτό ήταν το περιουσιακό σου στοιχείο. Αυτό θύμιζε τη λάμψη σου στους φίλους, στους δικούς σου. Η αυτοκριτική σου, ίσως, για ό,τι γενναία είχες κατακτήσει.
Κάθησα στο ίδιο τραπέζι, παρήγγειλα το αγαπημένο σου ποτό και σκεφτόμουνα πως τίποτα δεν πάει χαμένο. Εγώ ζω σαν να 'σουν εσύ, ζω την τέχνη και τη γη με τον τρόπο σου, και γιος σου να 'μουνα θα είχα διαφορές μαζί σου. Πήρα αργά το τελευταίο τρένο για το σπίτι. Στο μονήρες δωμάτιό μου σχεδιάζω το νέο ταξίδι μου στον ύπνο. Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν, ακούγοντας τους στίχους σου κάτω από γέφυρες, δίπλα σε κουτιά με Veronal, πίνοντας ποτά που καίνε τα γαστρικά υγρά, ανεβάζοντας την πίεση στα ύψη. Με καρδιές που χτυπούν σε θερμά σώματα, σε παιδιά που ζητούν πετσέτες κάτω από τον ήλιο, δίπλα στα ντουζ, πίνοντας γρανίτα με φράουλα, χυμούς από λεμόνι χωρίς ζάχαρη.
Οι μουσικές, οι μουσικές σου δονούν πάντα τον κόσμο.
Ο φίλος σου
Ρομπέρτο
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/01/2003
Lavorare stanca
Η Δουλειά κουράζει
Οι θάλασσες του Νότου
( στον Α. Μόντι )
Περπατάμε ένα βράδυ στην πλαγιά ενός λόφου,
σιωπηλά. Στην σκιά του σούρουπου που προχωρούσε
ο ξάδερφός μου φαντάζει σαν γίγαντας ντυμένος στα λευκά ,
που προχωράει ήρεμος , ηλιοκαμένος στο πρόσωπο,
σιωπηλός . Η σιωπή είναι η αρετή μας.
Κάποιος πρόγονός μας ήταν σίγουρα λιγομίλητος
- ένας άνδρας ανάμεσα σε ηλίθιους ή ένας θλιμμένος ανόητος -
για να διδάξει σε μας τέτοια σιωπή.
Ο ξάδερφός μου μίλησε απόψε. Με ρώτησε
εάν θ’ ανέβαινα μαζί του στην κορυφή ,απ’ όπου
τις ξάστερες νύχτες, ο μακρινός φάρος
του Τορίνο, καθρεφτίζεται στον ουρανό. « Εσύ που μένεις στο Τορίνο… »
είπε « … έχεις δίκιο. Tη ζωή πρέπει να τη ζήσουμε
μακριά από το χωριό : προκόβεις και χαίρεσαι
και μετά , όταν επιστρέφεις , σαν εμένα στα σαράντα σου
τα πάντα έχουν αλλάξει. Οι Λάγκε δεν χάνονται ».
Μιλάει αργά τη διάλεκτο, που όπως οι πέτρες,
αυτού λόφου, είναι τόσο τραχιά και σκληρή
που είκοσι χρόνια ιδιωμάτων και διαφορετικών ωκεανών
δεν την άλλαξαν. Περπατάει στην ανηφόρα ανήσυχος
με ένα σκληρό βλέμμα που θυμάμαι από παιδί
να έχουν οι αγρότες, όταν είναι λιγάκι κουρασμένοι.
Είκοσι χρόνια ταξίδεψε στον κόσμο.
Ήμουν παιδί όταν έφυγε ,σε αγκαλιές γυναικών
και τον είχαν για νεκρό. Άκουσα μετά να μιλάνε γι’ αυτόν
οι γυναίκες , όπως στα παραμύθια , μερικές φορές΄
όμως οι άνδρες τον ξέχασαν .
Έναν χειμώνα στον πατέρα μου , που είχε ήδη πεθάνει, έφτασε μια κάρτα
μ’ ένα μεγάλο πράσινο γραμματόσημο, με καράβια σ’ ένα λιμάνι
και ευχές για καλό τρύγο. Ήταν μεγάλη έκπληξη ,
αλλά ο μικρός που είχε πια μεγαλώσει, εξήγησε με ζήλο
ότι η κάρτα ερχόταν από ένα νησί που το λέγαν Τασμανία,
που την κυκλώνει μια γαλάζια θάλασσα, άγρια με καρχαρίες,
στον Ειρηνικό, νότια της Αυστραλίας. Και πρόσθεσε ότι ο
ξάδερφος χωρίς αμφιβολία ψάρευε μαργαριτάρια. Και ξεκόλλησε το γραμματόσημο.
Ο καθένας είπε την γνώμη του, αλλά όλοι συμπέραιναν
ότι, εάν δεν ήταν νεκρός , σύντομα θα πέθαινε.
Κατόπιν τον ξέχασαν και πέρασε πολύς καιρός.
Ω ! από πότε έχω να παίξω τους πειρατές της Μαλαισίας,
πόσος καιρός πέρασε. Από την τελευταία φορά
που κατέβηκα να βουτήξω σε κείνο το θανάσιμο σημείο
ακολουθώντας ένα παιδί που παίζαμε μαζί και ανέβηκα πάνω σ’ ένα δέντρο
σπάζοντάς τα ωραία του κλαδιά ,χτυπώντας το κεφάλι μου
πάνω σ’ έναν αντίπαλο,
πόση ζωή πέρασε. Άλλες μέρες, άλλα παιχνίδια,
άλλα τινάγματα του αίματος μπροστά σε πιο ύπουλους
αντιπάλους : τις σκέψεις και τα όνειρα.
Η πόλη με δίδαξε ατελείωτο φόβο
Ένα πλήθος, ένας δρόμος με κάνανε να τρέμω,
μερικές φορές ένα βλέμμα βγαλμένο από ένα πρόσωπο.
Ακόμα νιώθουν τα μάτια μου το περιπαικτικό φως
από τα χιλιάδες λαμπιόνια ,που παίζουν στο σύρσιμο των ποδιών.
Ο ξάδερφός μου επέστρεψε με το τέλος του πολέμου ,
ένας γίγαντας, ανάμεσα στους μικρούς. Και με χρήματα.
Οι συγγενείς λέγανε σιγά : « Σ’ ένα χρόνο το πολύ,
θα τα έχει φάει όλα και θα περιπλανιέται και πάλι.
Έτσι πεθαίνουν οι απελπισμένοι ».
O ξάδερφός μου με το αποφασιστικό πρόσωπο αγόρασε στο χωριό
ένα ισόγειο και το μετέτρεψε σε τσιμεντένιο γκαράζ
με μια λαμπερή χρωματιστή αντλία για να δίνει βενζίνη
και πάνω στη στροφή , στο γεφύρι, έστησε μια μεγάλη διαφημιστική πινακίδα.
Έβαλε εκεί έναν μηχανικό για να παίρνει τα χρήματα
και αυτός γύρισε όλους τους λόφους, καπνίζοντας.
Στο μεταξύ παντρεύτηκε μια κοπέλα από το χωριό
αδύνατη και ξανθιά όπως οι ξένες,
που θα είχε βέβαια συναντήσει σε άλλους τόπους .
Όμως βγήκε και πάλι μόνος του. Ντυμένος στα λευκά,
με τα χέρια πίσω από την πλάτη , με ηλιοκαμένο πρόσωπο.
Τα πρωινά γύριζε στα πανηγύρια και με πονηρό ύφος
παζάρευε άλογα. Μετά μου εξήγησε,
όταν το σχέδιο ναυάγησε, ότι ο σκοπός του
ήταν να απομακρύνει όλα τα ζώα από την κοιλάδα
και ν’ αναγκάσει τον καθένα ν’ αγοράσει μηχανές απ’ αυτόν.
« Όμως» έλεγε, « το πιο χοντρό ζώο απ’ όλα,
ήμουνα εγώ που το σκέφτηκα. Έπρεπε να το ξέρω
ότι εδώ άνθρωποι και βόδια είναι όλοι τους μια ράτσα ».
Περπατάμε πάνω από μισή ώρα. Η κορυφή είναι κοντά ,
και συνεχώς μεγαλώνει γύρω μας το θρόισμα και το σφύριγμα του ανέμου.
Ο ξάδερφός μου σταματάει ξαφνικά και γυρίζοντας είπε : « φέτος
θα γράψω στην πινακίδα : - το Σαν Στέφανο
ήταν πάντα πρώτο στις γιορτές της κοιλάδας του Μπέλμπο – κι ας λένε αυτοί απ’
το Κανέλλι » . Μετά ξαναπήρε την ανηφόρα.
Ένα άρωμα από χώμα και αέρα μας τυλίγει στο σκοτάδι,
κάποιο μακρινό φως : αγροικίες, αυτοκίνητα
που μόλις ακούγονται : και γω σκέφτομαι τη δύναμη
που μου έδωσε αυτός ο άνθρωπος τραβώντας τον απ’ τη θάλασσα,
απ’ τις μακρινές χώρες, απ’ αυτή την ησυχία που διαρκεί .
Ο ξάδερφός μου δεν μιλάει για τα περασμένα ταξίδια.
Λέει ξερά ότι ήταν σ’ αυτό ή στο άλλο μέρος
και σκέφτεται τις μηχανές του.
Μονάχα ένα όνειρο
απόμεινε στο αίμα του : Ταξίδευε κάποτε
όταν ήταν θερμαστής σ’ ένα ολλανδικό ψαράδικο
και είδε να πετάνε τα βαριά καμάκια στον ήλιο,
είδε να φεύγουν φάλαινες ανάμεσα σε αφρούς από αίμα ,
να τις κυνηγάει και να σηκώνουν τις ουρές και να παλεύουν με τα καμάκια.
Μου το αναφέρει καμιά φορά .
Αλλά όταν του λέω
ότι είναι τυχερός που είδε την αυγή
στα πιο όμορφα νησιά της γης,
στη θύμηση χαμογελάει και αποκρίνεται ότι ο ήλιος
ανάτειλε την ώρα που η μέρα ήταν γρια γι’ αυτούς.
[ 7-19 Σεπτεμβρίου --- Νοεμβρίου 1930 ]
Πρόγονοι
Σαστισμένος από τον κόσμο, έφτασα στην ηλικία
που έριχνα μεγάλες γροθιές στον αέρα και έκλαιγα μονάχος μου.
Είναι μικρή χαρά ν’ ακούς τις κουβέντες των αντρών και των γυναικών
χωρίς να ξέρεις να απαντήσεις.
Όμως κι αυτή η εποχή πέρασε : Δεν είμαι πια μόνος μου
και εάν δεν ξέρω να πω , ξέρω να το κάνω λιγάκι.
Βρήκα φίλους βρίσκοντας τον εαυτό μου.
Ανακάλυψα ότι πριν να γεννηθώ, έζησα
πάντοτε με σκληρούς άντρες, αφεντικά του εαυτού τους,
και κανείς δεν ήξερε τι να πει και όλοι ήταν σιωπηλοί.
Δυο κουνιάδοι άνοιξαν ένα μαγαζί-- η πρώτη τύχη της
οικογένειάς μας —και ο ξενομερίτης ήταν σοβαρός,
συμφεροντολόγος, αμείλικτος, μικροπρεπής : μια γυναίκα.
Ο άλλος άνδρας, ο δικός μας άνδρας ,στο μαγαζί συνήθιζε να διαβάζει μυθιστορήματα
–στο χωριό αυτό ήταν αρκετό –και οι πελάτες που μπαίνανε
ακούγανε να απαντάει με απότομες κουβέντες
ότι η ζάχαρη και το αλάτι είχαν εξαντληθεί .
Αργότερα λοιπόν αυτός ο δικός μας άνδρας
βοήθησε τον κουνιάδο που χρεοκόπησε.
Το να σκέφτομαι αυτόν τον κόσμο νιώθω πιο δυνατός
από το να κοιτάζω στον καθρέπτη σηκώνοντας τις πλάτες ,
σουφρώνοντας τα χείλη σε ένα μεγαλοπρεπές χαμόγελο.
Ένας από τους παππούδες μου έζησε ,πολύ καιρό πριν ,
εξαπατήθηκε από έναν συγχωριανό του
και τότε αυτός έσκαψε το αμπέλι- κατακαλόκαιρα -
για να δει την δουλειά να γίνεται καλά. Έτσι
έζησα πάντα και έχω πάντοτε ένα τίμιο πρόσωπο
πληρώνοντας τοις μετρητοίς .
Στην οικογένειά μας οι γυναίκες δεν υπολογίζονται.
Θέλω να πω , ότι οι δικές μας γυναίκες μένουν στο σπίτι
και μας φέρνουν στον κόσμο και δεν μιλάνε
δεν υπολογίζονται καθόλου και δεν τις θυμόμαστε.
Κάθε γυναίκα μάς ενσταλάζει στο αίμα κάτι το καινούριο ,
αλλά όλες σκοτώνονται στην δουλειά και μεις,
έτσι ανανεωμένοι είμαστε οι μόνοι που αντέχουν .
Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα ,ιδιοτροπίες και φόβους
-Εμείς, οι άνδρες, οι πατεράδες –κάποιος σκοτώθηκε ,
ποτέ δεν γνωρίσαμε ντροπή ,
δεν υπήρξαμε ποτέ γυναίκες, ποτέ δούλοι σε κανέναν.
Βρήκα μια γη βρίσκοντας τους συντρόφους,
μια κακή γη , όπου είναι προνόμιο
να μην κάνεις απολύτως τίποτα, και να ονειρεύεσαι το μέλλον
Γιατί η δουλειά δεν είναι αρκετά καλή για τους φίλους μου και μένα
εμείς ξέρουμε να τσακιζόμαστε από τον κόπο, αλλά
το πιο μεγάλο όνειρο των γονιών μου ήταν πάντα
να μην κάνουν τίποτα, σαν τους μάγκες.
Γεννηθήκαμε για να περιπλανιόμαστε πάνω σ’ αυτούς τους λόφους
δίχως γυναίκες βάζοντας τα χέρια πίσω από την πλάτη.
(Άνοιξη 1932)
Χαμένος κόσμος
Πάρα πολύ θάλασσα. Είδαμε πολύ θάλασσα.
Αργά το σούρουπο που το νερό απλώνεται άτονο και
ξεθωριασμένο στο τίποτα ,ο φίλος μου το κοιτάει επίμονα
και εγώ κοιτάω τον φίλο μου και κανείς δεν μιλάει .
Το βράδυ καταλήγουμε στο βάθος μιας ταβέρνας μες στους καπνούς
μονάχοι μας , να πίνουμε παρέα . Ο φίλος μου έχει τα όνειρα του
(είναι λιγάκι μονότονα τα όνειρα, στο βουητό της θάλασσας)
όπου το νερό ανάμεσα στα νησιά δεν είναι παρά ο καθρέπτης
των λόφων που είναι διάστικτοι από καταρράκτες και αγριολούλουδα.
Το κρασί του είναι σαν τα όνειρά του. Βλέπει, κοιτώντας το ποτήρι ,
ν’ ανεβαίνει πράσινους λόφους στην πεδιάδα της θάλασσας.
Οι λόφοι μού αρέσουν, και τον αφήνω να μιλάει για την θάλασσα-
το νερό είναι τόσο διάφανο που φαίνονται τα βότσαλα .
Βλέπω μονάχα λόφους και μου γεμίζουν τον ουρανό και τη γη
με τις σταθερές γραμμές των μακρινών και κοντινών πλαγιών .
Μονάχα οι δικοί μου είναι άγριοι και αυλακωμένοι
με κουρασμένα αμπέλια πάνω στην καμένη γη. Ο φίλος τούς δέχεται
και τους θέλει ντυμένους στα λουλούδια και στα άγρια φρούτα
για να ανακαλύψει γελώντας, κορίτσια πιο γυμνά από τα φρούτα .
Αυτό δεν είναι απαραίτητο:στα πιο σκληρά όνειρά μου δεν λείπει το χαμόγελο.
Αν αύριο το πρωί πηγαίναμε προς τους λόφους ,
θα μπορούσαμε να συναντήσουμε στ’ αμπέλια
κάποια μελαχρινή, ηλιοκαμένη, κοπέλα
και, πιάνοντας κουβέντα ,να φάμε λίγα από τα σταφύλια της.
[ 1933]
Δύο τσιγάρα
Κάθε βράδυ είναι ελευθερία. Κοιτάς τις αντανακλάσεις
της ασφάλτου πάνω στους δρόμους που ανοίγουν διάπλατα, λάμποντας στον άνεμο.
Κάθε περαστικός έχει ένα πρόσωπο και μια ιστορία.
Αλλά αυτή την ώρα δεν υπάρχει πλέον κούραση: τα χιλιάδες λαμπιόνια
είναι όλα για όποιον δεν μπορεί να ανάψει ένα σπίρτο.
Η φλογίτσα σβήνεται, στο πρόσωπο της γυναίκας
που μου ζήτησε το σπίρτο. Ο αέρας σβήνει την φλόγα.
Απογοητευμένη η γυναίκα μού ζητάει ένα άλλο
που σβήνεται κι αυτό: η γυναίκα γελάει σιγανά.
Εδώ μπορούμε να μιλάμε φωναχτά και να φωνάζουμε,
αφού κανείς δεν μας ακούει. Σηκώνουμε τα μάτια
στα πολλά παράθυρα- μάτια σβηστά που κοιμούνται-
και περιμένουμε. Η γυναίκα σφίγγει τις πλάτες και
παραπονιέται ότι έχασε τη χρωματιστή της εσάρπα
που τη ζέσταινε τη νύχτα. Αλλά αρκεί να γείρουμε
στη γωνία και ο αέρας δεν είναι πλέον παρά ένα φύσημα.
Πάνω στην κατεστραμμένη άσφαλτο υπάρχει ήδη ένα αποτσίγαρο.
Αυτή η εσάρπα ήρθε από το Ρίο, αλλά η γυναίκα λέει
ότι είναι χαρούμενη που την έχασε, γιατί συνάντησε εμένα.
Εάν η εσάρπα ήρθε από το Ρίο, πέρασε τη νύχτα
πάνω από τον φωτισμένο ωκεανό με το μεγάλο υπερωκεάνιο.
Βέβαια , νύχτες με αέρα σαν κι αυτή . Είναι το δώρο ενός ναύτη του.
Ο ναύτης δεν υπάρχει πλέον. Η γυναίκα μού λέει σιγανά
ότι, εάν ανέβω μαζί της, θα μου δείξει το πορτραίτο του
με τα σγουρά μαλλιά και μαυρισμένο από τον ήλιο. Ταξίδευε πάνω σε βρώμικα βαπόρια
και καθάριζε τις μηχανές: εγώ είμαι πιο ωραίος.
Πάνω στην άσφαλτο υπάρχουν δυο αποτσίγαρα. Κοιτάμε στον ουρανό:
Το παράθυρο εκεί ψηλά- μου δείχνει με το δάχτυλο η γυναίκα- είναι το δικό μας.
Αλλά εκεί πάνω δεν υπάρχει θερμάστρα. Τη νύχτα, πίσω από τα βαπόρια που περνάνε
λάμπουν λίγα φώτα ή μονάχα τ’ αστέρια .
Πιασμένοι αλαμπρατσέτα διασχίζουμε την άσφαλτο, παίζοντας για να ζεσταθούμε.
Μια εποχή
Κάποτε το σώμα αυτής της γυναίκας ήταν σφιχτό ,
νέα σάρκα : όταν ήταν έγκυος,
κρυβόταν και μελαγχολούσε μoνάχη της .
Δεν της άρεσε να βγαίνει άσχημη στο δρόμο.
Τον υπόλοιπο καιρό( ήταν νέα και χωρίς να το θέλει
έκανε πολλά παιδιά) περνούσε στο δρόμο με ένα
σίγουρο βήμα και ήξερε να χαίρεται κάθε λεπτό.
Τα φορέματα ανέμιζαν τα βράδια του Μάρτη
και στριμώχνονταν και κυματίζανε γύρω από τις γυναίκες που διαβαίνανε.
Το γυναικείο της κορμί κινούνταν σίγουρο στον αέρα
που έσβηνε, αφήνοντάς το ακίνητο. Δεν είχε τίποτε άλλο καλό
πάνω της παρά εκείνο το κορμί, που τώρα είναι εξαντλημένο από τα τόσα παιδιά.
Τα βράδια με τον αέρα απλώνεται, μια μυρωδιά υγρασίας
η μυρωδιά που είχε το σώμα όπως τότε που ήταν νέα
κάτω από εκείνα τα ρούχα - Μια γεύση νοτισμένου χώματος,
που κάθε Μάρτη επιστρέφει. Ακόμη και κει που στην πόλη δεν υπάρχουν δρόμοι
και δεν φτάνει με τον ήλιο η ανάσα του αέρα,
το κορμί της ζούσε, αναδίδοντας αναστατωμένους χυμούς
ανάμεσα στους πέτρινους τοίχους. Με τα χρόνια , και αυτή,
που έχει ταΐσει άλλα σώματα, τσακίστηκε και λύγισε.
Δεν είναι ωραίο να την κοιτάς, έχασε κάθε δύναμη ·
αλλά, από τα πολλά της παιδιά, μια κόρη γυρίζει για να περάσει
το βράδυ, από τους δρόμους και να δείξει στον άνεμο
κάτω από τα δέντρα, το σώμα της που ζει , φρέσκο και δυνατό.
Υπάρχει ακόμη και ένας γιος που γυρνάει και ξέρει να στέκεται
μόνος του και να διασκεδάζει μόνος του. Του αρέσει να κοιτάει
τις αντανακλάσεις στα παράθυρα , ευχαριστημένος, για τον τρόπο που κρατάει αγκαζέ
την κοπέλα του . Του αρέσει, παίζοντας με τα μπράτσα,
να την πλησιάζει , αυτή να αντιστέκεται και αυτός να την φιλάει στο λαιμό.
Πάνω απ’ όλα του αρέσει, αφότου έκανε έρωτα με την γυναίκα αυτή
να την αφήνει να μελαγχολεί και αυτός να γυρνάει στον εαυτό του.
Ένα αγκάλιασμα τον κάνει μονάχα να γελάει,· ένας γιος
θα τον έκανε να θυμώσει . Το κορίτσι το ξέρει,
και είναι έτοιμη να κρύψει την άσχημη κοιλιά, όμως
χαίρεται μαζί του και θαυμάζει τη δύναμη
εκείνου του κορμιού που χρειάζεται για να κάνει τόσα άλλα πράγματα.
[1933]
Αtlantic oil
Ο μεθυσμένος μηχανικός είναι ευτυχισμένος πεσμένος σ’ ένα χαντάκι .
Το βράδυ απ’ την ταβέρνα, σε πέντε λεπτά μέσα από το λιβάδι
κάποιος είναι σπίτι : αλλά πριν υπάρχει η φρεσκάδα του χορταριού
για να ευχαριστηθεί, και ο μηχανικός κοιμάται μέχρι να έρθει η αυγή.
Δίπλα , στο λιβάδι, υψώθηκε η κοκκινόμαυρη πινακίδα :
όποιος πλησιάζει πολύ , δεν μπορεί να τη διαβάσει,
γιατί είναι μεγάλη. Αυτή την ώρα είναι ακόμα νοτισμένη
από την δροσιά. Ο δρόμος, τη μέρα ,τη σκεπάζει με σκόνη,
όπως σκεπάζει τα βάτα. Ο μηχανικός, κάτω, σαλεύει στον ύπνο του.
Απόλυτη σιωπή. Σε λίγο στη θαλπωρή του ήλιου,
θα περάσουν τ΄ αυτοκίνητα χωρίς σταματημό, ξυπνώντας τη σκόνη.
Απρόσμενα στην κορυφή του λόφου, επιβραδύνουν λιγάκι,
και μετά ρίχνονται προς τα κάτω από την στροφή. Κάποιο σταματάει
στην σκόνη, μπροστά στο γκαράζ για να βάλει βενζίνη .
Οι μηχανικοί το πρωί ,θα είναι λιγάκι ζαλισμένοι
καθισμένοι πάνω στα μπιτόνια ,περιμένοντας για δουλειά.
Είναι ωραίο να περνάς το πρωινό καθισμένος στη σκιά.
Εδώ η βρώμα των λαδιών ανακατεύεται, με την μυρωδιά του πράσινου,
του καπνού και του κρασιού, και η δουλειά έρχεται να τους βρει
ακριβώς στην πόρτα τους . Πότε –πότε γίνεται κάτι για να γελάσουν :
χωριάτισσες που περνούν και κατηγορούν ,για τα ζώα
και για τα φοβισμένα κορίτσια ,το γκαράζ για την κίνηση·
χωριάτες που λοξοκοιτάζουν. Ο καθένας τους , κάθε τόσο,
κατεβαίνει στα γρήγορα στο Τορίνο και γυρίζει πιο άδειος.
Μετά ανάμεσα στα γέλια και στο πούλημα της βενζίνης, κάποιος σταματάει:
αυτά τα χωράφια , να τα κοιτάς μονάχα , είναι γεμάτα σκόνη
από το δρόμο, και εάν κάθεσαι στο χορτάρι η σκόνη φεύγει .
Ανάμεσα στις πλαγιές υπάρχει πάντα ένα αμπέλι που αρέσει σε όλες τις άλλες:
και η ιστορία θα τελειώσει όταν ο μηχανικός παντρευτεί το αμπέλι που του αρέσει
και την κοπέλα που αγαπάει. Θα βγει να σκάψει κάτω από τον ήλιο,
και θα γυρίσει με το σβέρκο μαυρισμένο
και θα πιει το κρασί του, που το ’στιψε τις νύχτες του φθινοπώρου, στο υπόγειο.
Το βράδυ περνάνε αυτοκίνητα ,αλλά πολύ πιο ήσυχα,
τόσο που δεν ξύπνησαν τον μεθυσμένο που κοιμάται στο χαντάκι,
Τη νύχτα η κίνηση δεν σηκώνει πολύ σκόνη. Στο φως των φαναριών
μπορείς να δεις καθαρά την πινακίδα στο λιβάδι, πάνω στη στροφή.
Την αυγή τα αυτοκίνητα κινούνται προσεχτικά και δεν ακούγεται θόρυβος ,
παρά μόνο το δροσερό αεράκι. Και φτάνοντας στην κορυφή,
χάνονται στην πεδιάδα, καθώς βυθίζονται στο σκοτάδι.
[ 1933 ]
Η δουλειά κουράζει
Το πέρασμα ενός δρόμου για να το σκάσει από το σπίτι,
είναι κάτι που το κάνει μόνο ένα αγόρι, αλλά αυτός ο άντρας που γυρνάει
όλη μέρα στους δρόμους, δεν είναι πια ένα αγόρι
και δεν το σκάει απ’ το σπίτι.
Υπάρχουν καλοκαιρινά
απογεύματα που ακόμα και οι πλατείες είναι άδειες, απλωμένες
κάτω από τον ήλιο που γέρνει, και αυτός ο άντρας που φτάνει
από μιαν λεωφόρο ανώφελων δέντρων, σταματάει.
Αξίζει τον κόπο να είσαι μόνος, για να είσαι πάντοτε περισσότερο μόνος;
Αν το μόνο που κάνεις είναι να περιπλανιέσαι
στους δρόμους και τις πλατείες ,θα τους βρίσκεις πάντα άδειους.
Πρέπει να σταματήσεις μια γυναίκα
να της μιλήσεις και ν’ αποφασίσεις να ζήσετε μαζί .
Διαφορετικά, κάποιος μιλάει μόνος του. Γι’ αυτό μερικές φορές
την νύχτα στο σκοτάδι, ένας μεθυσμένος μιλάει στον κόσμο
και τους διηγείται τα σχέδια μιας ολόκληρης ζωής.
Δεν είναι σίγουρο ότι περιμένοντας στην έρημη πλατεία
θα ανταμώσεις κάποιον, αλλά όποιος γυρνάει στους δρόμους
κάθε τόσο σταματάει. Εάν ήταν δύο,
γυρνώντας στους δρόμους, το σπίτι θα ήταν
εκεί όπου βρισκόταν εκείνη η γυναίκα και θ’ άξιζε τον κόπο.
Τη νύχτα η πλατεία επιστρέφει έρημη
κι αυτός ο άντρας , που περνάει, δεν βλέπει τα σπίτια
ανάμεσα στ’ ανώφελα φώτα, δεν σηκώνει πια τα μάτια:
ακούει, μόνο το λιθόστρωτο, που το φτιάξαν άλλοι άνθρωποι
με ροζιασμένα χέρια, όπως τα δικά του.
Δεν είναι σωστό να μένει κανείς στην έρημη πλατεία.
Θα περάσει βέβαια εκείνη η γυναίκα από το δρόμο
η οποία, με προσευχές, θα ήθελε να δημιουργήσει οικογένεια.
[ 1934 ]
Οδυσσέας
Είναι ένας απογοητευμένος γέρος, γιατί γέννησε το γιο του
πολύ αργά. Κοιτάζονται κάθε τόσο μάτια
αλλά κάποτε έφτανε ένα χαστούκι. (Ο γέρος βγαίνει έξω
και γυρίζει με το γιο του που σφίγγει την πλάτη
και δεν σηκώνει πια τα μάτια). Τώρα ο γέρος κάθεται
ως αργά τη νύχτα, μπροστά σ’ ένα μεγάλο παράθυρο,
αλλά κανένας δεν έρχεται, και ο δρόμος είναι έρημος.
Σήμερα το πρωί το αγόρι το’ σκασε και θα επιστρέψει
απόψε. Θα γελάει ειρωνικά . Σε κανέναν
δεν θα θέλει να πει αν έφαγε ή όχι το μεσημέρι. Ίσως
θα’ χει τα μάτια του κουρασμένα και θα πάει στο κρεβάτι σιωπηλός:
δύο λασπωμένες αρβύλες. Ύστερα από ένα μήνα βροχής
το πρωινό ήταν γαλάζιο.
Ένα πικρό άρωμα φύλλων
χύνεται από το ανοιχτό παράθυρο. Όμως ο γέρος
δεν κουνιέται στο σκοτάδι, δεν έχει ύπνο το βράδυ,
και θα’ θελε κοιμηθεί για να τα ξεχάσει όλα
όπως κάποτε όταν επέστρεφε μετά από μια μακρινή πορεία.
Κάποτε για να ζεσταθεί, φώναζε και χτυπούσε μόνος του.
Το αγόρι που θα γυρίσει σε λίγο, δεν δέχεται πια τα χαστούκια.
Το αγόρι αρχίζει να γίνεται άντρας και κάθε μέρα
κάτι ανακαλύπτει και δεν μιλάει σε κανέναν.
Δεν υπάρχει τίποτα στο δρόμο που να μην το γνωρίζει
καθισμένος σ’ αυτό το παράθυρο. Όμως το αγόρι περπατάει
στο δρόμο όλη τη μέρα. Δεν ψάχνει για γυναίκες, όχι ακόμα,
ούτε παίζει με τα χώματα. Κάθε φορά επιστρέφει.
Το αγόρι έχει τον τρόπο του να βγαίνει από το σπίτι, που όποιος
μένει μέσα, νιώθει ότι δεν μπορεί να κάνει πλέον τίποτα.
[1935]
Γυναίκες του πάθους
Οι κοπέλες το γλυκοχάραμα , κατεβαίνουν στο νερό
όταν η θάλασσα απλωμένη ησυχάζει. Στο δάσος
το κάθε φύλο ανασκιρτά ενώ δισταχτικές προβάλλουν
πάνω στην αμμουδιά και κάθονται στην ακρογιαλιά. Ο αφρός
κάνει τα δικά του ζωηρά παιχνίδια.
Οι κοπέλες φοβούνται τα φύκια που είναι θαμμένα
κάτω από τους ίσκιους, που τους αρπάζουν τα πόδια και τις πλάτες:
όταν το σώμα είναι γυμνό. Βιαστικές ανεβαίνουν στην ακτή
και φωνάζουν τα ονόματά τους, κοιτώντας τριγύρω.
Ακόμη και οι σκιές στο βυθό της θάλασσας, στο σκοτάδι,
είναι τεράστιες και φαίνονται να κινούνται διστακτικές, αβέβαιες
σαν να γοητεύονται από τα σώματα που περνούν. Το δάσος
είναι ένα ήσυχο καταφύγιο, στον ήλιο που γέρνει,
αλλά αρέσει στις μελαχρινές κοπέλες
να κάθονται στο ύπαιθρο, στο σεντόνι.
Κάθονται όλες σταυροπόδι, σφίγγοντας το σεντόνι
στα πόδια, και κοιτάνε την απέραντη θάλασσα
όπως ένα λιβάδι το χάραμα. Μια τους θα τολμούσε
να ξαπλώσει γυμνή σ’ ένα λιβάδι; Από τη θάλασσα
θα αναπηδούσαν τα φύκια, που ακουμπάνε τα πόδια
για να αρπάξουν ξαφνικά και να τυλίξουν σφιχτά το σώμα που τρέμει
Υπάρχουν μάτια στην θάλασσα που κάποιες , φορές λάμπουν.
Η άγνωστη εκείνη ξένη, που τη νύχτα κολυμπούσε
μόνη και γυμνή, στο σκοτάδι, όταν αλλάζει το φεγγάρι,
χάθηκε μια νύχτα και δεν θα γυρίσει ποτέ πια.
Ήταν ψηλή και θα ’πρεπε να είναι λευκή εκτυφλωτική,
Έτσι όπως την προφτάσανε τα μάτια μες απ’ της θάλασσας τα βάθη.
[15 Αυγούστου 1935]
Πατρότητα
Άντρας μόνος αντίκρυ στην ανώφελη θάλασσα,
περιμένοντας το βράδυ, περιμένοντας το πρωί.
Τα παιδιά παίζουν, μα ο άντρας αυτός θα ήθελε
να έχει ένα παιδί και να το βλέπει να παίζει.
Μεγάλα σύννεφα φτιάχνουν ένα παλάτι στο νερό
που κάθε μέρα καταστρέφεται και ξαναγίνεται και βάφει
τα παιδιά στο πρόσωπο. Πάντα θα υπάρχει η θάλασσα.
Το πρωινό πληγώνει. Σ’ αυτή την υγρή αμμουδιά
σέρνεται ο ήλιος, πιασμένος σε δίχτυα και σε πέτρες.
Βγαίνει ο άντρας στον θολό ήλιο και περπατάει
κατά μήκος της θάλασσας. Δεν κοιτάζει τους μουσκεμένους υγρούς αφρούς
που βρέχουν την ακτή και δεν ησυχάζουν πια ποτέ.
Αυτή την ώρα τα μωρά λαγοκοιμούνται ακόμα
στη θαλπωρή του κρεβατιού. Αυτή την ώρα λαγοκοιμάται
στο κρεβάτι μια γυναίκα, που θα έκανε έρωτα
αν δεν ήταν μονάχη της. Ο άντρας γδύνεται αργά,
και γυμνός όπως και η γυναίκα που λείπει, κατεβαίνει στη θάλασσα.
Κατόπιν τη νύχτα, που η θάλασσα ξεθυμαίνει , ακούει
το μεγάλο κενό που υπάρχει κάτω από τα αστέρια. Τα παιδιά
μέσα στα κοκκινισμένα σπίτια σκουντουφλάνε από την νύστα
και κάποιο κλαίει. Ο άντρας, κουρασμένος από την αναμονή,
σηκώνει τα μάτια στ’ αστέρια που δεν νιώθουν τίποτα.
Υπάρχουν γυναίκες που αυτή την ώρα ξεντύνουν ένα παιδί
και το κοιμίζουν. Υπάρχει κάποια σ’ ένα κρεβάτι
αγκαλιασμένη με έναν άντρα. Από το σκοτεινό παράθυρο
μπαίνει ένα βραχνό λαχάνιασμα που κανείς δεν το ακούει
παρά μονάχα ο άντρας που ξέρει όλη την ανία της θάλασσας.
[Οκτώβριος 1935]
Το πρωινό αστέρι
Ο μοναχικός άντρας σηκώνεται όταν η θάλασσα είναι ακόμα σκοτεινή
και τ’ αστέρια τρεμοπαίζουν. Μια θαλπωρή αναπνοής
σηκώνεται από την ακρογιαλιά , όπου είναι το κρεβάτι της θάλασσας,
και γλυκαίνει την ανάσα. Αυτή είναι η ώρα που τίποτα
δεν πρόκειται να συμβεί. Ακόμη και η πίπα ανάμεσα στα δόντια
κρέμεται σβηστή. Νυχτερινός είναι και ο σιγανός παφλασμός .
Ο μοναχικός άντρας άναψε ήδη μια μεγάλη φωτιά από κλαδιά
και τη κοιτάει που κοκκινίζει το χώμα . Ακόμα και η θάλασσα
σε λίγο θα ’ναι σαν τη φωτιά, πυρακτωμένη.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο πικρό από την αυγή μιας μέρας
κατά την οποία τίποτα δεν θα συμβεί. Δεν υπάρχει τίποτα πιο πικρό
από το ανώφελο. Στον ουρανό κρέμεται κουρασμένο
ένα χλωμό αστέρι, σαστισμένο απ’ την αυγή.
Βλέπει τη θάλασσα να είναι ακόμα σκοτεινή και την κηλίδα της φωτιάς
όπου ο άντρας ,για να κάνει κάτι ,ζεσταίνεται`
και πέφτει να κοιμηθεί ανάμεσα στα σκοτεινά βουνά
όπου υπάρχει ένα κρεβάτι από χιόνι. Το αργό πέρασμα της ώρας
είναι αδίστακτο,για κείνον που δεν περιμένει πλέον τίποτα .
Αξίζει τον κόπο να σηκωθεί ο ήλιος απ’ τη θάλασσα
και να ξεκινήσει η ατέλειωτη μέρα ; Αύριο
θα ξανάρθει η αδιάφορη αυγή με το διάφανο φως
και θα είναι πάλι όπως χθες και τίποτα δεν θα συμβεί .
Ο μοναχικός άντρας θα ήθελε μονάχα να κοιμηθεί.
Όταν το τελευταίο αστέρι θα σβήσει στον ουρανό,
ο άντρας ετοιμάζει αργά -αργά την πίπα του και την ανάβει.
[9-12 Ιανουαρίου 1936]
Μετάφραση :Γιάννης Η. Παππάς
Cesare Pavese Τα ποιήματα
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa.
Ο Τσέζαρε Παβέζε (ιταλ.: Cesare Pavese) ήταν Ιταλός ποιητής, μυθιστοριογράφος,κριτικός λογοτεχνίας και μεταφραστής που συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα στη χώρα του.
Γεννήθηκε στο Santo Stefano Belbo, στην επαρχία Κούνεο, στις 9 Σεπτεμβρίου 1908. Ήτανε το χωριό που κι ο πατέρας του γεννήθηκε και πού η οικογένεια επέστρεφε για καλοκαιρινές διακοπές κάθ' έτος. Ξεκίνησε τη στοιχειώδη εκπαίδευση στο San Stefano Belbo, αλλά το υπόλοιπο της εκπαίδευσής του ήτανε στο Τορίνο. Νεαρός έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αγγλική λογοτεχνία κι ανάλαβε στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, διατριβή για τη ποίηση του Ουόλτ Ουίτμαν και μετέφρασε Αμερικανούς και Βρετανούς συγγραφείς, που ήταν νεοεμφανιζόμενοι στο ιταλικό κοινό.
Φανατικός αντιφασίστας, συνελήφθη το 1935 και καταδικάστηκε για κατοχή επιστολών από πολιτικό κρατούμενο. Μετά μερικούς μήνες στη φυλακή, εστάλη εξόριστος στο Confino, στη Nότια Ιταλία, συνήθης καταδίκη για ενόχους μικρών πολιτικών εγκλημάτων. Ο Carlo Levi, επίσης από το Τορίνο -συγγραφέας του "Ο Χριστός Σταμάτησε Στο Έμπολι"-, εστάλη ομοίως στο Confino. 1 χρόνο μετά επέστρεψε στο Τορίνο κι εργάστηκε για τον αριστερό εκδότη Einaudi, ως συντάκτης και μεταφραστής. Ήτανε στη Ρώμη όταν κλήθηκε από το φασιστικό στρατό, αλλά λόγω του άσθματός του πέρασε 6 μήνες σε στρατιωτικό νοσοκομείο.
Όταν επέστρεψε στο Τορίνο, τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν τις οδούς κι οι περισσότεροι από τους φίλους του είχαν φύγει για να αντισταθούν ως αντάρτες. Φυγαδεύτηκε στους λόφους γύρω από το Serralunga Di Crea, κοντά στο Casale Monferrato και δε πήρε μέρος σε καμία ένοπλη προσπάθεια που έγινε σε κείνη τη περιοχή. Μετά τον πόλεμο προσχώρησε στο ΚΚΙ κι εργάστηκε στην εφημερίδα L'Unita. Προς το τέλος της ζωής του, επισκέφτηκε συχνά το Le Langhe, περιοχή που γεννήθηκε, όπου βρήκε μεγάλη παρηγοριά. Εντούτοις, ερωτική απογοήτευση (από την Constance Dowling) και πολιτική απομυθοποίηση, τον οδήγησαν στην αυτοκτονία, από υπερβολική δόση βαρβιτουρικών, στις 27 Αυγούστου 1950, έτος που κέρδισε το Βραβείο Strega για το La Bella Estate (Όμορφο Καλοκαίρι), που περιλάμβανε 3 νουβέλες: La Tenda (1940), Il Diavolo Sulle Colline (1948) και Tra Donne Sole (1949).
Το περιστατικό της αυτοκτονίας του, που έγινε σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, περιγράφεται στη τελευταία σκηνή του Tra donne sole, το προτελευταίο βιβλίο του. Τελευταίο ήταν το La Luna Ε Ι Falο, που δημοσίευσε στην Ιταλία το 1950 και μετέφρασε στα αγγλικά ως Φεγγάρι & Φωτιά.
Χαρακτηριστικός πρωταγωνιστής στο έργο του είναι ο μοναχικός άντρας, είτε εξ επιλογής, είτε λόγω περιστάσεων. Οι σχέσεις του με τους άντρες και τις γυναίκες τείνουν να 'ναι προσωρινές κι επιφανειακές. Μπορεί να επιθυμήσει να 'χει περισσότερη αλληλεγγύη με τους άλλους ανθρώπους, αλλά καταλήγει συχνά προδομένος από ιδανικά κι από φίλους.
Το Langhe, η περιοχή που περνούσε τις καλοκαιρινές διακοπές του ως αγόρι, είχε μεγάλην επίδραση πάνω του. Είναι χωριό γεμάτο λόφους κι αμπελώνες, μια περιοχή που αισθάνθηκε κυριολεκτικά σα σπίτι του, και αναγνώριζε τις σκληρές και βασανιστικές συνθήκες διαβίωσης των φτωχών αγροτώντης περιοχής. Πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις έλαβαν χώρα στη περιοχή, μεταξύ Γερμανών και παρτιζάνων. Αυτό ο τόπος είχε γίνει μέρος της προσωπικής μυθολογίας του.
* "Ο πλούτος της ζωής βρίσκεται στις αναμνήσεις που έχουμε ξεχάσει."
* "Δεν θυμόμαστε μέρες. Θυμόμαστε λεπτά." ~ The Burning Bread
Συγκινητικό το απόσπασμα από το κείμενο της Natalia Ginzburg, «Πορτρέτο ενός φίλου» που δίνει ένα γοητευτικό περίγραμμα της μελαγχολικής σκιάς του Τσέζαρε Παβέζε. «...Το να συζητήσεις εξάλλου μαζί του δεν ήταν ποτέ εύκολο, ούτε ακόμα κι όταν έδειχνε χαρούμενος: αλλά, μια συνάντηση μαζί του, θα μπορούσε να είναι μια κουβέντα, με λίγες λέξεις, τονωτική και ερεθιστική όπως με κανέναν άλλον. Με τη δική του συντροφιά, γινόμαστε πολύ πιο έξυπνοι: αισθανόμαστε έτοιμοι να μεταφέρουμε στα λόγια μας ό,τι καλύτερο και σοβαρό είχαμε μέσα μας. Διώχναμε τις κοινοτοπίες, τις ασαφείς σκέψεις, τις ασυναρτησίες...»
Λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του
Ο Τσέζαρε Παβέζε γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1908 στο Σαν Στέφανο Μπέλμπο (επαρχία Κούνεο) κοντά στο Τορίνο. Οι γονείς του ήταν ο Εουτζένιο, γραμματέας του δικαστηρίου της πόλης και η Κονσολίνα Μεστουρίνι. Η αδερφή του Μαρία ήταν μεγαλύτερή του κατά έξι χρόνια, ενώ άλλα τρία μωρά πέθαναν πριν ακόμη ο Τσεζάρε γεννηθεί. Τον Ιανουάριο του 1914 ο πατέρας του πέθανε από καρκίνο στον εγκέφαλο, ενώ ο μικρός Παβέζε γράφεται στο Δημοτικό στο Σαν Στέφανο. Από το 1926 ως το 1929 φοιτά στη φιλοσοφική σχολή στο Τορίνο, όπου και μελετά με πάθος κλασική λογοτεχνία και αγγλική λογοτεχνία. Έχει σχέσεις με την ομάδα του Αουγκούστο Μόντι : Νορμπέρτο Μπόμπιο, Λεόνε Γκίνσμπουργκ, Μάσσιμο Μίλα.
Ασχολείται με την αμερικανική λογοτεχνία και επιδιώκει χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα μια υποτροφία για το Πανεπιστήμιο Columbia. Σημαντικό ρόλο στη ζωή του θα διαδραματίσει ο έρωτάς του για την Τίνα, μια καθηγήτρια μαθηματικών, κομμουνίστρια και πολύ αποφασιστική γυναίκα. Παίρνει το 1930 το πτυχίο του κάνοντας εργασία για τον ποιητή Ουώλτ Ουίτμαν, κάνει μεταφράσεις από τα αγγλικά, γράφει διηγήματα και ποιήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετέφρασε το «Μόμπι Ντικ» που εκδόθηκε το 1932, τότε που έχασε και τη μητέρα του. Την επόμενη χρονιά γράφεται στο φασιστικό κόμμα για να εξασφαλίσει τη θέση καθηγητή, χωρίς στη συνέχεια να κατορθώσει να αποτρέψει τον εκτοπισμό και τη φυλάκισή του για την αντιφασιστική του δράση. Μετέφρασε Τζόυς, Ντος Πάσσος, Γερτρούδη Στάιν, Ντίκενς και Στάινμπεκ. Το 1938 τελειώνει το μυθιστόρημά του «Αναμνήσεις δύο εποχών» και γράφει το «Οι πατρίδες σου» το οποίο και τον καθιερώνει στα ιταλικά γράμματα. Εργάζεται πια στις εκδόσεις Einaudi όπου και θα συνεχίσει τη δουλειά του μετά την απελευθέρωση, το 1945. Το 1946 γράφεται στο ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα, συνεργάζεται με την εφημερίδα L’ Unita και γνωρίζεται με τους Ίταλο Καλβίνο και Ντάβιντε Λογιόλο. Το 1951 παίρνει το βραβείο Stregga για το έργο του «Ένα ωραίο καλοκαίρι». Τον Αύγουστο του 1952 δίνει τέλος στη ζωή του, μόλις στα 42 του χρόνια. Ένα χρόνο μετά εκδίδεται η ποιητική του συλλογή «Θα ‘ρθει ο θάνατος και θα ‘χει τα μάτια σου» και τα δοκίμια «Η αμερικανική λογοτεχνία και άλλα δοκίμια».
Το ημερολόγιο του
2 Ιανουαρίου
(...) Τα πράγματα ξέρεις ότι συμβαίνουν όταν έχουν ήδη συμβεί. Την πληρότητα του ‘45-’46 την ξέρω τώρα. Τότε τη ζούσα.
Το ίδιο γίνεται και στην ιστορία. Γεύση του παρελθόντος, της συντήρησης. Πεπρωμένο είναι ν’ αφήνεσαι να ζεις την ολοκλήρωση, που έπειτα αποσαφηνίζεται εναργής και δημιουργική. Πεπρωμένο είναι αυτό που γίνεται χωρίς να το ξέρεις, όταν εγκαταλείπεσαι. Κατά κάποιον τρόπο, όλα είναι πεπρωμένο: ποτέ δεν ξέρεις αυτό που συμβαίνει. Υπάρχει μια μικρή, επιφανειακή, ορθολογική γνώση, κι εμείς πρέπει να εμβαθύνουμε όσο μπορούμε. Αυτό που μένει ακατάληπτο (θα το καταλάβουν οι μεταγενέστεροι -μ’ αυτή την έννοια δεν είναι ιρασιοναλισμός) είναι το πεπρωμένο. (...) Σχέση του πεπρωμένου με τη δεισιδαιμονία. Το πρώτο είναι η ενστικτώδης πράξη που ακόμα δεν είναι γνωστή, ούτε μπορεί να προβλεφθεί. Το δεύτερο είναι η ενστικτώδης πράξη που αναγνωρίζεται μετά. Το πρώτο είναι ένας τρόπος να ζούμε, το δεύτερο ένας τρόπος να πεθαίνουμε.(...)
4 Ιανουαρίου
Είδα και οσμίστηκα ό,τι χειρότερο έχει η Ρώμη. Εύκολη φιλία, ευκαιριακή ζωή, χρήμα που αποκτιέται και ξοδεύεται σαν να μην υπήρξε, και αντίθετα, όλα τα κριτήρια, τα γούστα, οι επιθυμίες κ.λπ. λειτουργούν για την απόκτηση χρημάτων.
Αρχίζει να μοιάζει σαν παιδική ηλικία (εφηβεία) και η ηλικία των τριάντα χρόνων. Μπορείς να κάνεις αφήγηση, δηλαδή, ακόμα και την κουλτούρα. Την ανδρική ηλικία μπορείς να την αντιληφθείς («μυθοποιήσεις») όταν παρουσιάζεται ως παιδική ηλικία.
Να ‘χεις αφομοιώσει κάποια εμπειρία, να διατηρείς κάποια απόσταση, σημαίνει να τη δεις σαν παιδική αφέλεια. Η μεγάλη ποίηση είναι ειρωνική.(...)
14 Ιανουαρίου
Απέχθεια για όσα έχω κάνει, για όλο μου το έργο. Αίσθηση αδυναμίας, φυσικού μαρασμού. Λυγισμένο τόξο. Και η ζωή, οι έρωτες, πού ήταν; τρέφω μέσα μου μια αισιοδοξία: δεν κατηγορώ τη ζωή. Βρίσκω πως ο κόσμος είναι ωραίος κι αξίζει να τον ζεις. Όμως εγώ καταρρέω. Αυτά που έκανα έκανα. Όσα μπορούσα; Επιθυμία, πόθος, αγωνία, να πάρεις, να έχεις, να κάνεις. Θα τα καταφέρω πάλι;(...)
1 Φεβρουαρίου
Η διαίσθηση δημιουργεί μύθο-θρησκεία
η βούληση δημιουργεί ιστορία-ποίηση ή θεωρία
Σφάλματα:
με τη διαίσθηση να θέλεις να δημιουργήσεις ιστορία
με τη βούληση να θέλεις να δημιουργήσεις μύθο.
Η βούληση ασκείται πάνω στους μύθους και τους μεταμορφώνει σε ιστορία. Πεπρωμένα τα οποία γίνονται ελευθερία.(...)
16 Μαρτίου
Το βήμα ήταν φοβερό κι ωστόσο έγινε. Απίστευτη γλυκύτητα από τη μεριά της, λόγια ελπίδας. Darling, χαμόγελο, διαρκής κι επαναλαμβανόμενη ευτυχία να βρίσκεται μαζί μου. Οι νύχτες της Τσερβίνια, οι νύχτες του Τορίνο. Είναι μια κοπέλα, μια καθημερινή κοπέλα. Και όμως, είναι αυτή - φοβερό. Μέσα από την καρδιά μου: δεν άξιζα τόσο.(...)
23 Μαρτίου
Ο έρωτας είναι πράγματι η μεγάλη επιβεβαίωση. Θέλει κανείς να υπάρχει, να είναι κάποιος, θέλει -αν πεθάνει- να πεθάνει με γενναιότητα, με θόρυβο, τελικά να μείνει τ’ όνομά του. Και όμως, πάντοτε τον έρωτα τον συντροφεύει η επιθυμία να πεθάνεις, να χαθείς. Ίσως γιατί είναι τόσο υπεροπτικά ζωή, ώστε, όταν χάνεσαι μέσα του, η ζωή επιβεβαιώνεται ακόμα πιο πολύ.(...)
25 Μαρτίου
Δεν αυτοκτονεί κανείς για τον έρωτα μιας γυναίκας. Αυτοκτονεί γιατί ένας έρωτας, οποιοσδήποτε έρωτας, μας αποκαλύπτει τη γύμνια μας, τη δυστυχία μας, την αδυναμία μας, το τίποτα.(...)
18 Αυγούστου
Αυτό που μυστικά φοβάσαι σου συμβαίνει πάντα...Όχι λόγια. Μια χειρονομία. Δεν θα ξαναγράψω.
*(Αποσπάσματα από τις τελευταίες ημερολογιακές σημειώσεις του λογοτέχνη, όπως έχουν μεταφραστεί από το Γιάννη Η. Παππά στο βιβλίο «CESARE PAVESE, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ», Εκδόσεις PRINTA )
Μια επιστολή στον Τσέζαρε Παβέζε από τον Γιώργο Χρονά
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
Οπως στη ζωή (έτσι και στην τέχνη) κάποτε συνομιλούμε με τους φτερουγισμένους που μας έλαχαν -τότε το προσωπικό μας μνημόσυνο γίνεται σελίδα από το ιερό βιβλίο της πραγματικότητας. Επειδή όμως η λευκή σελίδα κρύβει πολλή εξορία και η εξορία γεννάει πάθη, φαντασιώσεις και άγριες προσδοκίες, απευθυνθήκαμε σε δεκαπέντε συγγραφείς (ποιητές και πεζογράφους) και τους ζητήσαμε να «αλληλογραφήσουν» (να στείλουν ή να λάβουν) μια επιστολή από κάποιον τεθνεώτα συγγραφέα, Ελληνα ή ξένο.
Οι αναγνώστες μπορούν να διαβούν τις γέφυρες, θεατές και αθέατες, που στήνονται ανάμεσα σε αποστολείς και παραλήπτες, να διακρίνουν φωτισμούς και διαθέσεις ανάμεσα στους επιστολογράφους, να προβλέψουν μελλοντικά βιβλία ή να επανερμηνεύσουν έλξεις και απωθήσεις του παρελθόντος.
Τσέζαρε,
Είδα, λέει, πως είμαστε σε μια επίδειξη μόδας, κάποιας Κάρλας, πίσω απ' το σταθμό και τα μπιλιάρδα. Ξαφνικά, σηκώθηκες κι έφυγες, λέγοντας -πλήττω, αλλιώς το φαντάστηκα. Η Μομίνα με ζητάει απόψει. Βγήκες. Μια ομίχλη σκέπαζε την πόλη. Σ' ακολούθησα, φωνάζοντας -Στάσου! Στάσου! Ερχομαι μαζί σου! Δεν χάθηκε τίποτα! Αλλά όσο σε πλησίαζα τόσο εσύ απομακρυνόσουν. Χανόσουν. Μέχρι που ένα σύννεφο σε σκέπασε και σ' έχασα. Ξύπνησα μες στον ιδρώτα. Πήγα στο νεροχύτη, ήπια νερό κι άναψα τσιγάρο. Σε φαντάστηκα γέρο, ζωντανό, μεταξύ μας, να μεγαλώνεις μ' άσπρα μαλλιά, με μια δύναμη στο νου, να δείχνεις το μέρος της καρδιάς όταν ακούς για ποιήματα ή έρωτες παθιασμένους.
Ημουν νέος -δεκαοχτώ χρονώ- όταν σας γνώρισα στο καφενείο του Τζένιο. Απόμακρος ήσουν, με μια λέξη για τον καθένα· όταν καθόμουν δίπλα σου ένιωθα το αίμα σου να βράζει· ένα ηφαίστειο που είναι έτοιμο να εκραγεί, άκουγα όσα γινόντουσαν εντός σου. Ρομπέρτο, μου φώναζες, τα μυαλά σου είναι στον αέρα, όπως τα πουλιά πετάς, δεν πατάς στη γη. Εχεις ενδιαφέρον. Κάποτε σηκώθηκες και είπες, κάποιος από σας θα με προδώσει!
Οσο περνούν τα χρόνια καταλαβαίνω τα λόγια σου. Τη νεότητά σου που δεν γέρασε. Συχνά κλείνω το δωμάτιο στο ξενοδοχείο, στο Τορίνο, που μας εγκατέλειψες. Μπαίνω με το φακό στο σκοτάδι. Δεν ανάβω τις λάμπες της οροφής, μόνο κεριά και μουσική από το ραδιόφωνο που σ' άρεσε ν' ακούς. Ακούω τη φωνή σου. Τα λόγια σου με σκοτώνουν. Μη γυρίσεις ποτέ πίσω... Μόνο μπροστά... Ασ' το να πέσει... Φύγε. Οι ηρωίδες σου ζουν και σε περιμένουν φορώντας μεταξωτά φορέματα, ακούγοντας Νίνα Σιμόν, Τίμι Γιούρο, Μίνα, ζητώντας η μία τα τσιγάρα της άλλης. Εχουν μαγειρέψει το αγαπημένο σου φαγητό και σου ετοίμασαν τραπέζι. Εσύ θα καθήσεις στην κεφαλή. Κι αυτές δεξιά κι αριστερά. Είναι πιο πολλές απ' τους μαθητές στο Μυστικό το Δείπνο. Αργά τη νύχτα, θα 'χετε πιει πολύ, θα υψώσουν τα ποτήρια κάνοντας μια ευχή -στην καταστροφή και τη λάμψη ενός έρωτα που δεν τελειώνει! Η Κάρλα, η Ελβίρα, η Ντόρα, η Καρλότα, η Τζινία, η Νενέ, η Ροζίτα, η Πινέτα, η Γαβριέλα, η Λόλα, η Κλέλια, η Ροζάριο... σε περιμένουν.
Χθες είδα στην τηλεόραση το νέο πόλεμο που φτάνει, σε μια τρέλα ο κόσμος, καταστροφές, θάνατος, αίματα, πρόσωπα σκαμμένα απ' την αρρώστια, τη φτώχεια. Σαν να μην άλλαξε τίποτε από τότε που τ' άφησες. Η Αφρική μες στο χαμό -την πάνε στο τέλος, στο Αμήν, που άκουγες τις Κυριακές, από τους ιερείς, στα λατινικά, και σηκωνόσουν, φωνάζοντας μες στον καθρέφτη.
Τίποτα δεν είναι όπως παλιά. Ο διάβολος στους λόφους σου, έγινε ο διάβολος μέσα τους για το τέλος της Γης.
Πήρα το τρένο κι ακολούθησα τη διαδρομή μέχρι κάτω την παραλία. Δεν είχε κόσμο, μόνο σύννεφα κι ομίχλη. Μια διαπεραστική βροχή έκανε την παρουσία σου στο τοπίο πιο απτή. Πέρασε κάποιος και σου 'μοιαζε. Πήγα να του μιλήσω μέχρι που τον σκέπασε μια παρέα.
Θυμάσαι τι μου 'λεγες; Γράψε ποιήματα όπως αγαπάς, όπως το αίμα σου κυλάει στις φλέβες και γίνεται ποταμός που ποτίζει κάμπους και χωράφια, άλογα και πουλιά, μέχρι να χαθεί στη μεγάλη θάλασσα. Μη λυπάσαι, η τέχνη θα σε τυλίξει στη θερμότητά της που αντέχει. Μη φοβάσαι, θα περάσουμε μέσα από τον ήλιο χωρίς φωτιά για μας, αλλά για εκείνα τα πλάσματά του που κείτονται χαμένα μέσα στους δρόμους του κόσμου. Σκέφτηκες ποτέ, συμπλήρωνες, στην περίοδο της παρανομίας τα πάντα ήσαν ελπίδα· τώρα τα πάντα είναι προοπτική συμφοράς.
Κι είχες μια μελαγχολία πριν την προδοσία, πριν την καταστροφή. Αυτό ήταν το περιουσιακό σου στοιχείο. Αυτό θύμιζε τη λάμψη σου στους φίλους, στους δικούς σου. Η αυτοκριτική σου, ίσως, για ό,τι γενναία είχες κατακτήσει.
Κάθησα στο ίδιο τραπέζι, παρήγγειλα το αγαπημένο σου ποτό και σκεφτόμουνα πως τίποτα δεν πάει χαμένο. Εγώ ζω σαν να 'σουν εσύ, ζω την τέχνη και τη γη με τον τρόπο σου, και γιος σου να 'μουνα θα είχα διαφορές μαζί σου. Πήρα αργά το τελευταίο τρένο για το σπίτι. Στο μονήρες δωμάτιό μου σχεδιάζω το νέο ταξίδι μου στον ύπνο. Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν, ακούγοντας τους στίχους σου κάτω από γέφυρες, δίπλα σε κουτιά με Veronal, πίνοντας ποτά που καίνε τα γαστρικά υγρά, ανεβάζοντας την πίεση στα ύψη. Με καρδιές που χτυπούν σε θερμά σώματα, σε παιδιά που ζητούν πετσέτες κάτω από τον ήλιο, δίπλα στα ντουζ, πίνοντας γρανίτα με φράουλα, χυμούς από λεμόνι χωρίς ζάχαρη.
Οι μουσικές, οι μουσικές σου δονούν πάντα τον κόσμο.
Ο φίλος σου
Ρομπέρτο
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/01/2003
